به بهانه سیلاب اخیر گیلان
بررسی مدیریت بحران
اختصاصی گیلانیان : سر آغاز زندگی بشر با حوادث غیرمترقبه همراه بوده است. حوادثی که بسیاری از تمدن ها در اثر آن از بین رفته و یا تغییر مکان داده اند. در این بین کشور ایران نیز به علت موقعیت جغرافیایی و همچنین تنوع اقلیمی جزء یکی از کشورهای حادثه خیز جهان به شمار می آید به طوری که بر اساس بررسی های آماری، ایران جزء ۱۰ کشور اول دنیا از لحاظ حوادث طبیعی نظیر زلزله ، خشکسالی و سیل می باشد. از اینرو موضوع بحران و مدیریت بر آن موضوعی اساسی است که باید امری بسیار مهم تلقی شود.
بحران به نوعی تغییر ناگهانی و تهدیدآمیز اطلاق می شود که همواره به طور طبیعی سبب به وجود آمدن مشکلات و سختی هایی برای انسان می شود که برای برطرف نمودن آن نیاز به اقدامات اساسی و منطقی در کوتاه ترین زمان ممکن می باشد. بنابراین اگر بحران ها مهار نشوند، به طور سریع گسترش یافته و دیگر به هیچ وجه نمی توان در برابر آن مقابله نمود. از سویی دیگر بحران عامل اصلی تهدید کننده فرآیند توسعه عمرانی و امروزی شدن جوامع می باشد ، زیرا بحران مانع توسعه پایدار و پیشرفت کشورهاست . در چنین شرایطی علم مدیریت بحران می تواند به وسیله مشاهده سیستماتیک بحران ها و تجزیه و تحلیل آنها در جستجوی یافتن ابزاری برای پیشگیری از بحران ها اقدام نماید و آمادگی لازم راجهت امداد رسانی نسبت به وضعیت نامطلوب داشته باشد .
نگرش نو در مدیریت بحران به گونه ایست که کارشناسان این حوزه به طور منطقی درباره اتفاقات آینده می اندیشند و آمادگی و رویارویی با وقایع پیش بینی نشده را بررسی می نمایند . به طور مثال : وقتی یک زلزله رخ می دهد ، یک مدیر موفق کسی است که دارای تخصص ، تجربه و اختیارات کافی بوده و قبل از چنین حادثه ای برای کلیه بحران های ناشی از زلزله با بکار گیری تمام امکانات موجود سخت افزاری و نرم افزاری آمادگی رویارویی با چنین حادثه ای را داشته باشد و در زمان بحران بتواند با یک تصمیم گیری مصمم و منطقی گام اول را محکم بردارد ، زیرا تعجب و غافلگیری اولین عامل مخرب در تصمیم گیری یک مدیر در زمان وقوع بحران می باشد .
طی سالیان اخیر استان گیلان به دلیل دارابودن ضریب سیل خیزی بالا، دارای بحرانی جدی در این بخش بوده و همواره با وقوع سیلاب های فصلی شاهد خسارت های مالی و جانی می باشیم ! خساراتی که اینبار در برآوردهای اولیه به میزان ۶۰میلیارد تومان برای سه شهرستان استان تخمین زده شد و متأسفانه یکی از هموطنانمان را نیز در شهرستان رودسر به کام مرگ کشید تا همچنان خاطرات تلخ سیلاب گذشته را که سبب مرگ بچه ای ۱۳ ساله در شهرستان فومن شده بود را تداعی نماید ! بدیهی است که پدیده سیل علیرغم همه پیچیدگی هایش قابل بررسی و شناخت است تا با روش های مدیریت مهار سیلاب بتوان شرایطی را برای کاهش معضلات آن بنا نهاد . عموماً مدیریت مهار سیلاب به دو روش ساختاری(سازه ای) و روش مدیریتی (غیر سازه ای) تقسیم می شود که می توان به شرح زیر به هر یک از آن ها اشاره نمود :
۱- روش ساختاری(سازه ای) : توجه به سازهایی که بر اساس کاهش و یا عدم کاهش اوج سیلاب و تقلیل خسارت عمل می کنند ، مانند : احداث سازه های مخزنی ، حفاظت خاک، انحراف جریان ، احداث خاکریزه ها ، دیواره های سیل بر و . . .
۲- روش مدیریتی (غیر سازه ای) : عملیات مدیریتی کاهش سیلاب که به پنج مرحله کلی تقسیم می شود :
-آبخیزداری ومدیریت کاربری حوضه ها
-برنامه ریزی ومدیریت درمسیر رودخانه ها ومسیل ها
-پهنه بندی سیل ومدیریت سیلاب دشت ومناطق سیل گیر
-پیش بینی وهشدار سیل
-عملیات حمایتی درمناطق سیل گیر
به هر تقدیر در پایان بازهم بر این نکته تأکید می نماییم که اگر به فازهای قبل از مدیریت بحران یعنی مرحله پیشگیری و کاهش خطرپذیری توجه ویژه ای شود ، می توان به همان نسبت آثار حادثه را کاهش داد و شاهد کمترین خسارت ناشی از وقوع بحران بود.
منابع :
مهار سیلاب و مهندسی زهکشی : ترجمه قدسیان
برنامه ریزی و تصمیم گیری در مدیریت بحران : یزدان‌پناه
این رشته برنامه ریزی آمایش سرزمین جدیداً به فهرست رشته های تحصیلی اضافه شده و یا تحویحاً همان جغرافیا و برنامه ریزی شهری یا روستایی است؟
توضیحات :
شورای برنامه ریزی آموزش عالی در هفتصدو سی و ششمین جلسه مورخ ۲-۸-۸۸ خود برنامه آموزشی دوره کارشناسی ارشد رشته “برنامه ریزی آمایش سرزمین ” را در سه فصل مصوب نمود . آمایش سرزمین ، مجموعه ای از دانش های جدید است که به طور هماهنگ و تلفیق یافته عمل می کنند وکارشناسان مهندسی ( معماری ، راه و ساختمان ، کشاورزی ، منابع طبیعی ،محیط زیست و شهرسازی ) و رشته های مختلف علوم اجتماعی (جامعه شناسی ، جمعیت شناسی، اقتصاد ، برنامه ریزی اجتماعی ) و البته رشته جغرافیا با مشارکت گروهی درسطوح ملی و منطقه ای در تهیه و اجرای طرح ها و برنامه های توسعه ای فعالیت می نمایند .