■ سيدعبدالباقي اسحاقي

پیامبر اعظم(ص) و خطبه غدیریه

اختصاصی گیلانیان :  یکی از مشهورترین و مهمترین خطبه های ماندگار در اسلام، خطبه ی پیامبراسلام(ص) در روز عیدغدیر خم است.

رسول خدا(ص) این سخنرانی را در آخرین سفر حج خود ـ حجه الوداع ـ در روز هیجدهم ماه ذی الحجه سال دهم هجری قمری[= ۶۳۲ میلادی]، انجام داد. محل ابلاغ فرمان الهی ، منطقه ی «غدیرخم» بود.

جغرافیای غدیر خم

غدیر خم، مکانی در میان مکه و مدینه بود که بر سر راه حاجیان قرار داشت و به خاطر وجود برکه‌ای در این محل، که در آن آب باران جمع می‎شد، به این نام شهرت یافته‌است.

غدیر، در سه تا چهار کیلومتری منطقه ی «جحفه» واقع شده است. جحفه، در ۶۴ کیلومتری مکه قرار دارد، که یکی از میقات‌های پنجگانه‌ است.

در جحفه، راه اهالی مصر، مدینه، عراق و شام از یکدیگر، جدا می‌شود. غدیر خم، به ‌سبب وجود آب و درخت های کهنسال، محل توقف و استراحت کاروانیان بود؛ اما گرمایی طاقت‌فرسا داشت.

پیامبر(ص) پس از پایان مراسم حج، و زمانی که حجاج قصد بازگشت به وطن خود را داشتند، آنان را به واحه ی غدیرخم ، فرخواند و در برابر بیش از صد و بیست هزار حاجی که از نقاط مختلف شبه جزیره عربستان ، به مکه آمده بودند تا سعادت حضور در آخرین حج آن حضرت را بیابند، وظیفه ی خود را به انجام رسانید.

اعلام خلافت حضرت علی(ع)

رسول خدا(ص) طی این خطبه، آخرین فرمان خداوند، مبنی بر اعلام امامت و ولایت حضرت علی(ع) به عنوان جانشین پیامبر و رهبر مسلمین، را اجرا نمود تا تکلیف رسالت خویش را کامل نموده باشد.

منابع این خطبه

علامه امینى در کتاب شریف « الغدیر»، نام ۱۱۰ نفر از صحابه، ۸۴ نفر از تابعین، و نیز اسامى ۳۶۰ نفر از علماى اهل سنت که از ابتداى قرن دوم تا قرن ۱۴، به این حدیث اشاره کرده‏اند را ذکر کرده است .

اسامی تعدادی از صحابه :

ابوبکربن ابى ‏قحافه تمیمى، عمربن خطاب، عثمان‏بن عفان، عایشه دختر ابى‏بکر، ام سلمه همسر پیامبر(ص)، حذیفه بن الیمان یمنى، زیدبن ارقم انصارى خزرجى، سلمان فارسى، عبدالله‏ بن عباس، جابربن عبدالله انصارى، سعدبن ابى وقّاص، ابواسحاق ، حسان‏بن ثابت، انس‏بن مالک انصارى خزرجى، خزیمهبن ثابت انصارى ذوالشهادتین، قیس‏بن ثابت‏بن شمّاس انصاری.

اسامی تعدادی از تابعین:

ابوسلیمان مؤذن، ابوصالح سمّان ذکوان مدنى، اصبغ‏بن نباته کوفى، سلیم‏ بن قیس هلالى، طاووس‏بن کیسان یمانى، عمربن عبدالعزیز؛ خلیفه اموی.

علمای اهل سنت

اسامی که در زیر بدان اشاره می شود، بخش کوچکی از علمای اهل سنت است که «خطبه غدیریه ی پیامبر(ص) » را نقل کرده اند:

محمّدبن اسماعیل بخارى ، احمدبن یحیى بلاذرى ، احمدبن شعیب نسائى ، حسکانى حنفى ، ابن عساکر دمشقى ، فخرالدین رازى شافعى ، ابن ابى الحدید معتزلى ، ابن کثیر شافعى ، ابن صباغ مالکى، متقى هندى ، ابن حمزه حسینی حنفی ، شهاب الدین آلوسى ، شیخ محمّد عبده مصرى.

کتاب های اهل سنت

برخی از کتاب های اهل سنت که خطبه ی غدیریه را ثبت کرده اند به شرح زیر می باشند:

أخبار اصفهان، إستیعاب، أسد الغابه، إصابه، إعتقاد، أغانی، الإمامه و السیاسه، أنساب الأشراف، البدایه و النهایه، تاریخ الإسلام، تاریخ بغداد، تاریخ دمشق، تاریخ الکبیر، تذکره الخواص، تفسیر فخر الرازی، تهذیب التهذیب، خصائص النسائی، الخطط و الآثار، ذخائر العقبى، روح المعانی، سنن الترمذی، سنن ابن ماجه، سنن النسائی، سیره الحلبیه، شرح نهج البلاغه، شواهد التنزیل، صحیح مسلم، طبقات الکبری، عقد الفرید، فتح القدیر، فرائد السمطین، الفصول المهمه، کنز العمال، مروج الذهب، مستدرک، مسند ابن حنبل، مناقب، نظم درر السمطین، نهایه، وفیات، ینابیع الموده.

حدیث متواتر

مورخان مشهور اهل سنت، مانند: محمد بن جریر طبری، در کتاب «تاریخ کبیر»، واقعه ی «غدیر خم» را از هفتاد و پنج طریق، روایت کرده است. همچنین ابن جوزی شافعی، در کتاب خود به نام «اسنی المطالب فی مناقب علی بن ابی طالب» تواتر حدیث غدیر خم را از راههای متعدد، اثبات نموده است.

متن خطبه

پیامبر(ص) در این خطبه ی بسیار مهم و راهبردی ، فرمود:

… اقرار می کنم برای خداوند بر نفس خود به عنوان بندگی او، و شهادت می دهم برای او به پروردگاری، و آنچه به من وحی نموده، ادا می نمایم، از ترس آن که مبادا اگر انجام ندهم، عذابی از او بر من فرود آید که هیچکس نتواند آن را دفع کند، هر چند که حیله ی عظیمی به کار بندد و دوستی او خالص باشد.

نیست خدایی جز او، زیرا خداوند به من اعلام فرموده که اگر آنچه در حق «علی» بر من نازل نموده ابلاغ نکنم، رسالت او را نرسانده ام، و برای من، حفظ از شر مردم را ضمانت نموده و خدا، کفایت کننده و کریم است.

آیه ابلاغ امامت

خداوند به من چنین وحی کرده است:«بسم الله الرحمن الرحیم، یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک ، و إن لم تفعل فما بلغت رسالته ، و الله یعصمک من الناس/ای پیامبر، ابلاغ کن آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده ، و اگر انجام ندهی رسالت او را نرسانده ای، و خداوند تو را از مردم حفظ می کند».

تبیین جایگاه والای علی(ع)

ای مردم، من در رساندن آنچه خداوند بر من نازل کرده کوتاهی نکرده ام، و من سبب نزول این آیه را برای شما بیان می کنم: جبرئیل، سه مرتبه بر من نازل شد و از طرف خداوند سلام و پروردگار مکه ، او که سلام است مرا مأمور کرد که در این محل اجتماع، بپا خیزم و برهر سفید و سیاهی اعلام کنم که«علی بن ابی طالب» برادر من و وصی من و جانشین من بر امتم و امام بعد از من است.

هارون نسبت به موسی

نسبت او به من، همانند نسبت هارون به موسی است، جز این که پیامبری بعد از من نیست. و او صاحب اختیار شما، بعد از خدا و رسولش است»، و خداوند در این مورد آیه ای از کتابش بر من نازل کرده است:«انما ولیکم الله و رسوله و الذین آمنوا الذین یقیمون الصلاه و یؤتون الزکاه و هم راکعون/صاحب اختیار شما خدا و رسولش هستند و کسانی که ایمان آورده و نماز را بر پا می دارند و در حال رکوع، زکات می دهند»، و علی بن ابی طالب است که نماز را بر پا داشته، در حال رکوع زکات داده، و در هر حال، خداوند عزوجل را قصد می کند.

درخواست پیامبر(ص)

ای مردم، من از جبرئیل درخواست کردم که از خدا بخواهد تا مرا از ابلاغ این مهم معاف بدارد، زیرا از کمی متقین، زیادی منافقین، افساد ملامت کنندگان و حیله های مسخره کنندگان اسلام، اطلاع دارم، کسانی که خداوند در کتابش آنان را چنین توصیف کرده است که با زبانشان می گویند، آنچه در قلب هایشان نیست و این کار را سهل می شمارند، در حالی که نزد خداوند عظیم است.

اذیت های منافقین

و همچنین به خاطر این که منافقین بارها مرا اذیت کرده اند تا آنجا که مرا«اذن»[= گوش دهنده بر هر حرفی] نامیدند، و گمان کردند که من چنین هستم به خاطر ملازمت بسیار او[=علی] با من، و توجه من به او، و تمایل او و قبولش از من، تا آن که خداوند عزوجل در این باره چنین نازل کرد:«و منهم الذین یؤذون النبی و یقولون هو أذن، قل اذن علی الذین یزعمون أنه اذن خیر لکم، یؤمن بالله و یؤمن للمؤمنین…/ و از آنان کسانی هستند که پیامبر را اذیت می کنند و می گویند او«اذن» است، بگو: گوش است بر ضد کسانی که گمان می کنند او «اذن» است، و برای شما خیر است، به خدا ایمان می آورد و در مقابل مؤمنین، اظهار تواضع و احترام می نماید».

و اگر من بخواهم گویندگان این نسبت[= اذن] را نام ببرم می توانم، و اگر بخواهم به شخص آن ها اشاره کنم، می نمایم، و اگر بخواهم با علائم آن ها را معرفی کنم، می توانم، ولی به خدا قسم، من در کار آنان با بزرگواری رفتار کرده ام.

بعد از همه این ها، خداوند از من راضی نمی شود مگر آنچه در حق علی، بر من نازل کرده، ابلاغ نمایم.

سپس حضرت این آیه را تلاوت فرمودند:«یا أیها الرسول بلغ ما انزل إلیک من ربک و إن لم تفعل، فما بلغت رسالته، و الله یعصمک من الناس/ ای پیامبر برسان آنچه از پروردگارت بر تو نازل شده، و اگر انجام ندهی، رسالت او را نرسانده ای، و خداوند تو را از مردم حفظ می کند».

اعلان رسمی ولایت و امامت دوازده امام(ع)

ای مردم، این مطلب را درباره ی او بدانید و بفهمید، و بدانید که خداوند او را برای شما، صاحب اختیار و امامی قرار داده که اطاعتش را واجب نموده است بر مهاجرین و انصار و بر تابعین آنان به نیکی، و بر روستایی و شهری، و بر عجمی و عربی، و بر آزاد و بنده، و بر بزرگ و کوچک، و بر سفید و سیاه.

بر هر یکتاپرستی، حکم او اجرا شونده، و کلام او، مورد عمل و امر او، نافذ است.هر کس با او

مخالفت کند، ملعون است، و هر کس تابع او باشد و او را تصدیق نماید، مورد رحمت الهی

است. خداوند، او را و هر کس را که از او بشنود و او را اطاعت کند، آمرزیده است.

ای مردم، این آخرین باری است که در چنین اجتماعی بر پا می ایستم، پس بشنوید و اطاعت کنید و در مقابل امر خداوند پروردگارتان سر تسلیم فرود آورید، چرا که خداوند عز و جل، صاحب اختیار شما و معبود شما است، و بعد از خداوند، رسولش و پیامبرش که شما را مخاطب قرار داده، و بعد از من، «علی» صاحب اختیار شما و امام شما به امر خداوند است، و بعد از او، امامت در نسل من، از فرزندان اوست تا روزی که خدا و رسولش را ملاقات خواهید کرد.

حلالی نیست مگر آنچه خدا و رسولش و آنان[= امامان] حلال کرده باشند، و حرامی نیست مگر آنچه خدا و و رسولش و آنان[=امامان] بر شما حرام کرده باشند.

خداوند عز و جل، حلال و حرام را به من شناسانده است، و آنچه پروردگارم از کتابش و حلال وحرامش به من آموخته، به او سپرده ام .

علی(ع) ؛ جامع علوم

ای مردم، علی را[بر دیگران] فضیلت دهید. هیچ علمی نیست مگر آن که خداوند آن را در من جمع کرده است و هر علمی را که آموخته ام در امام المتقین جمع نموده ام، و هیچ علمی نیست مگر آن که آن را به علی آموخته ام. اوست«امام مبین» که خداوند در سوره «یس» ذکر کرده است:«و کل شیء احصیناه فی إمام مبین/و هر چیزی را در امام مبین جمع کردیم».

ای مردم، از او[=علی] به سوی دیگری گمراه نشوید، و از او روی بر مگردانید، و از ولایت او سر باز نزنید. اوست که به حق هدایت نموده و به آن عمل می کند، و باطل را ابطال نموده و از آن نهی می نماید، و در راه خدا سرزنش ملامت کننده ای او را مانع نمی شود.

علی(ع) ؛ اولین فرد در ایمان

او[=علی]، اولین کسی است که به خدا و رسولش ایمان آورد، و هیچکس در ایمان به من، بر او سبقت نگرفت.

اوست که با جان خود، در راه رسول خدا، فداکاری کرد.

اوست که با پیامبر خدا بود، در حالی که هیچکس از مردان همراه او خدا را عبادت نمی کرد.

از طرف خداوند، به او امر کردم تا در خوابگاه من بخوابد[ تا من به سوی مدینه هجرت کنم]، او هم در حالی که جانش را فدای من کرده بود، در جای من خوابید.

ای مردم، او را فضیلت دهید که خدا او را فضیلت داده است، و او را قبول کنید که خداوند او را منصوب نموده است.

علی(ع) ؛ امام از طرف خداوند

ای مردم، او از طرف خداوند ، امام است، و هر کس ولایت او را انکار کند، خداوند هرگز توبه اش را نمی پذیرد و او را نمی بخشد. حتمی است بر خداوند، که با کسی که با او مخالفت نماید، چنین کند، و او را به عذابی شدید تا ابدیت و تا آخر روزگار، معذب نماید.

پس بپرهیزید از این که با او مخالفت کنید و گرفتار آتشی شوید که آتشگیره ی آن، مردم وسنگ ها هستند و برای کافران، آماده شده است.

کیفر شک در گفتار پیامبر

ای مردم، به خدا قسم، پیامبران و رسولان پیشین به من، بشارت داده اند، و من به خدا قسم، خاتم پیامبران و مرسلین و حجت بر همه مخلوقین از اهل آسمان ها و زمین ها هستم.

هر کس در این مطالب شک کند، مانند کفر جاهلیت اول، کافر شده است.

هر کس در چیزی از این گفتار من، شک کند، در همه آنچه بر من نازل شده، شک کرده است، و هر کس در یکی از امامان شک کند، در همه آنان شک کرده است، و شک کننده در باره ی

ما، در آتش است.

ای مردم، خداوند این فضیلت را بر من ارزانی داشته که منتی از او بر من و احسانی از جانب او، به سوی من است. خدایی جز او نیست. حمد و سپاس از من بر او، تا ابدیت و تا آخر روزگار و در هر حال.

علی(ع) افضل است

ای مردم، علی را فضیلت دهید که او افضل مردم، بعد از من، از مرد و زن است، تا مادامی که خداوند روزی را نازل می کند و خلق باقی هستند.

ملعون است ملعون است، مورد غضب است مورد غضب است، کسی که این گفتار مرا رد کند و با آن موافق نباشد.

کیفر دشمن علی(ع)

بدانید که جبرئیل از جانب خداوند این خبر را برای من آورده است و می گوید:«هر کس با «علی» دشمنی کند و ولایت او را نپذیرد، لعنت و غضب من بر او باد».

هر کس ببیند برای فردا، چه پیش فرستاده است. از خدا بترسید که با «علی» مخالفت کنید، و در نتیجه قدمی بعد از ثابت بودن آن بلغزد، خداوند ازآنچه انجام می دهید آگاه است.

جَنب الله

ای مردم، او[=علی]، «جنب الله»است که خداوند در کتاب عزیزش ذکر کرده و در باره ی کسی که با او مخالفت کند، فرموده است:«ان تقول نفس یا حسرتا علی ما فرطت فی جنب الله/ای حسرت بر آنچه درباره جنب خداوند، تفریط و کوتاهی کردم».

تدبر در قرآن

ای مردم، قرآن را تدبر نمائید و آیات آن را بفهمید و در محکمات آن نظر کنید و بدنبال متشابه آن نروید. به خدا قسم، باطن آن را برای شما بیان نمی کند و تفسیرش را برایتان روشن نمی کند مگر این شخصی که من دست او را می گیرم و او را به سوی خود بالا می برم و بازوی او را می گیرم و با دو دستم او را بلند می کنم و به شما می فهمانم که «هر کس من صاحب اختیار اویم، این علی، صاحب اختیار او است». و او علی بن ابی طالب برادر و جانشین من است، ولایت او از جانب خداوند عز و جل است که بر من نازل کرده است.

ثقل اکبر و ثقل اصغر

ای مردم،علی و پاکان از فرزندانم از نسل او، ثقل اصغرند و قرآن، ثقل اکبر است. هر یک از این دو، از دیگری خبر می دهد و با آن موافق است. آن ها از یکدیگر جدا نمی شوند تا بر سر حوض کوثر، بر من وارد شوند. بدانید که آنان امین های خداوند بین مردم و حاکمان او در زمین هستند.

علی(ع) ؛ امیرالمؤمنین

بدانید که من ادا نمودم، بدانید که من ابلاغ کردم، بدانید که من شنوانیدم، بدانید که من روشن نمودم، بدانید که خداوند فرموده است و من از جانب خداوند عز و جل می گویم، بدانید که امیرالمؤمنینی جز این برادرم نیست. بدانید که امیرالمؤمنین بودن بعد از من، برای احدی جز او، حلال نیست.

نشان دادن علی(ع) به مردم

سپس پیامبر(ص) دستش را بر بازوی علی(ع) زد و آن حضرت را بلند کرد. این در حالی بود که امیرالمؤمنین(ع) از زمانی که پیامبر(ص) بر فراز منبر آمده بود یک پله پائین تر از مکان حضرت ایستاده بود و نسبت به صورت حضرت، به طرف راست مایل بود، که گویی هر دو

در یک مکان ایستاده اند.

پس پیامبر(ص)با دستش او را بلند کرد و هر دو دست را به سوی آسمان باز نمود و علی(ع)را از جا بلند نمود تا حدی که پای آن حضرت موازی زانوی پیامبر(ص)رسید. سپس فرمود:

« ای مردم، این علی است، برادر من و وصی من و جامع علم من، و جانشین من در امتم بر آنان که به من ایمان آورده اند، و جانشین من در تفسیر کتاب خداوند عز و جل و دعوت به آن، و عمل کننده به آنچه او را راضی می کند، و جنگ کننده با دشمنان خدا و دوستی کننده بر اطاعت او و نهی کننده از معصیت او. اوست خلیفه رسول خدا، و اوست امیرالمؤمنین و امام هدایت کننده از طرف خداوند، و اوست قاتل ناکثان و قاسطان و مارقان، به امر خداوند.

خداوند می فرماید:«ما یبدل القول لدی/سخن در پیشگاه من تغییر نمی پذیرد»، پروردگارا، به امر تو می گویم:«خداوندا دوست بدار هر کس علی را دوست بدارد و دشمن بدار هر کس علی را دشمن بدارد، و یاری کن هر کس علی را یاری کند و خوار کن هر کس علی را خوار کند، و لعنت نما هر کس علی را انکار کند و غضب نما بر هر کس که حق علی را انکار نماید».

شاهد گرفتن خداوند

پروردگارا، تو هنگام روشن شدن این مطلب و منصوب نمودن علی در این روز، این آیه را درباره او نازل کردی:«الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الإسلام دینا/امروز دین شما را برایتان کامل نمودم و نعمت خود را بر شما تمام کردم و راضی شدم که اسلام، دین شما باشد»، «و من یبتغ غیرالإسلام دینا، فلن یقبل منه، و هو فی الآخره من الخاسرین/ و هر کس دینی غیر از اسلام انتخاب کند، هرگز از او قبول نخواهد شد، و او در آخرت از زیانکاران خواهد بود». پروردگارا، تو را شاهد می گیرم که من ابلاغ نمودم.

تأکید بر توجه امت به مسئله امامت

ای مردم، خداوند دین شما را با امامت او کامل نمود، پس هر کس اقتدا نکند به او و به کسانی که جانشین او از فرزندان من و از نسل او هستند تا روز قیامت و روز رفتن به پیشگاه خداوند عز و جل، چنین کسانی اعمالشان در دنیا و آخرت از بین رفته و در آتش دائمی خواهند بود.عذاب از آنان تخفیف نمی یابد و به آنها مهلت داده نمی شود.

رضایت خداوند

ای مردم، این علی است که یاری کننده ترین شما نسبت به من و سزاوارترین شما به من، و نزدیک ترین شما به من، و عزیزترین شما نزد من است. خداوند عز و جل و من، از او راضی هستیم.

هیچ آیه ی رضایتی در قرآن نازل نشده است مگر درباره او، و هیچگاه خداوند مؤمنین را مورد خطاب قرار نداده مگر آن که ابتدا او مخاطب بوده است، و هیچ آیه ی مدحی در قرآن نیست مگر درباره ی او، و خداوند در سوره «هل أتی علی الإنسان…»، شهادت به بهشت نداده، مگر برای او، و این سوره را درباره غیر او، نازل نکرده و با این سوره، جز او را مدح نکرده است.

دفاع کننده از دین

ای مردم، او یاری دهنده ی دین خدا و دفاع کننده از رسول خدا است، و اوست با تقوای پاکیزه ی هدایت کننده ی هدایت شده. پیامبرتان، بهترین پیامبر و وصی تان، بهترین وصی، و فرزندان او، بهترین اوصیاء هستند.

ای مردم، نسل هر پیامبری از صلب خود او هستند، ولی نسل من از صلب امیرالمؤمنین علی است.

ای مردم، شیطان آدم را با حسد از بهشت بیرون کرد. مبادا به «علی» حسد کنید که اعمالتان نابود شود و قدمهایتان بلغزد. آدم، به خاطر یک گناه، به زمین فرستاده شد، در حالی که انتخاب شده ی خداوند عز و جل بود، پس شما چگونه خواهید بود در حالی که شمائید و در بین شما، دشمنان خدا هستند .

شقی و باتقوی

بدانید که با علی دشمنی نمی کند مگر شقی و با علی دوستی نمی کند مگر با تقوی، و به او ایمان نمی آورد مگر مؤمن مخلص.

به خدا قسم درباره علی نازل شده است سوره «و العصر»:«بسم الله الرحمان الرحیم، و العصر،إنّ الإنسان لفی خسر/قسم به عصر،انسان در زیان است» مگر علی که ایمان آورد، و به حق و صبر توصیه کرد.

ای مردم، من خدا را شاهد گرفتم و رسالتم را به شما ابلاغ نمودم، و بر عهده ی رسول، جز ابلاغ روشن، چیزی نیست. ای مردم، از خدا بترسید آن طور که باید ترسید، و از دنیا نروید مگر آن که مسلمان باشید.

اشاره به کارشکنی های منافقین

ای مردم، «ایمان آورید به خدا و رسولش و به نوری که همراه او نازل شده است، قبل از آن که هلاک کنیم وجوهی را و آن صورت ها را به پشت بر گردانیم یا آنان را مانند اصحاب سبت[= یهودیان] لعنت کنیم».

به خدا قسم، از این آیه قصد نشده است مگر قومی از اصحابم که آنان را به اسم و نسب شان می شناسم، ولی مأمورم که از آنان پرده پوشی کنم. پس هر کس عمل کند مطابق آنچه در قلبش از حب یا بغض نسبت به «علی» می یابد.

نور علی(ع)

ای مردم، نور از جانب خداوند عز و جل در من نهاده شده و سپس در علی بن ابی طالب و بعد، در نسل او تا مهدی قائم، که حق خداوند و هر حقی که برای ما باشد، می گیرد. چرا که خداوند عز و جل، ما را بر کوتاهی کنندگان، معاندان، مخالفان، خائنان، گناهکاران، ظالمان و غاصبان از همه عالمیان، حجت قرار داده است.

عدم بازگشت به عقب

ای مردم، شما را می ترسانم و انذار می نمایم که من رسول خدا هستم و قبل از من پیامبرانی بوده اند، آیا اگر من بمیرم یا کشته شوم، شما عقب گرد می نمائید؟[ و به دوران جاهلیت پیش از اسلام، بازمی گردید؟] .

هر کس به عقب برگردد، به خدا ضرری نمی رساند، و خدا به زودی شاکرین و صابرین را پاداش می دهد.

بدانید که «علی» توصیف شده ی به صبر و شکر است، و بعد از او، فرزندانم از نسل او، نیز چنین اند.

ای مردم، با اسلامتان بر من منت مگذارید، بلکه بر خدا نیز منت نگذارید، که اعمالتان را نابود می نماید و بر شما غضب می کند و شما را به شعله ای از آتش و مس [گداخته] مبتلا می کند، [زیرا] پروردگار شما در کمین است.

اصحاب صحیفه

ای مردم، بعد از من، امامان[و رهبرانی] خواهند بود که به آتش دعوت می کنند و روز قیامت کمک نمی شوند. ای مردم، خداوند و من، از آنان بیزار هستیم.

ای مردم، آنان و یارانشان و تابعینشان و پیروانشان در پائین ترین درجه آتش اند و چه بد است جای متکبران. بدانید که آنان«اصحاب صحیفه»هستند، پس هر یک از شما در صحیفه خود، نظر کند[و مراقبت اعمال خویش باشد].

[راوی می گوید:وقتی پیامبر(ص)نام«اصحاب صحیفه»را آورد اکثر مردم منظور حضرت از این کلام را نفهمیدند و برایشان سؤال انگیز شد و فقط عده ی کمی، مقصود حضرت را فهمیدند].

ودیعه خلافت و امامت

ای مردم، من امر خلافت را به عنوان امامت و وراثت آن، در نسل خودم تا روز قیامت، به ودیعه می سپارم.  من رسانیدم آنچه مأمور به ابلاغش بودم، تا حجت باشد بر حاضر و غائب و بر همه کسانی که حضور دارند یا ندارند، به دنیا آمده اند یا نیامده اند. پس حاضران به غائبان، و پدران به فرزندان تا روز قیامت برسانند.

غصب خلافت

و به زودی امامت را بعد از من، به عنوان پادشاهی و با ظلم و زور می گیرند. خداوند غاصبین و تعدی کنندگان را لعنت کند. در آن هنگام است ای جن و انس که می ریزد برای شما آن که باید بریزد، و می فرستد بر شما شعله ای از آتش و مس[گداخته] و نمی توانید آن را از خود دفع کنید . ای مردم، خداوند عز و جل، شما را به حال خود رها نخواهد کرد، تا آن که خبیث را از پاکیزه جدا کند، و خداوند شما را بر غیب، مطلع نمی کند.

سرانجام تکذیب کنندگان

ای مردم، هیچ سرزمین آبادی نیست مگر آن که در اثر تکذیب[آیات الهی، از سوی اهالی آن]، خداوند قبل از روز قیامت، آن ها را هلاک خواهد کرد و آن را تحت حکومت حضرت مهدی خواهد آورد، و خداوند وعده ی خود را عملی می نماید.

ای مردم، قبل از شما، اکثر پیشینیان هلاک شدند، و خداوند آن ها را هلاک نمود و اوست که آیندگان را [نیز]هلاک خواهد کرد. خدای تعالی می فرماید«ألم نهلک الأولین، ثم نتبعهم الآخرین، کذلک نفعل بالمجرمین، ویل یومئذ للمکذبین/آیا ما پیشینیان را هلاک نکردیم؟، آیا در پی آنان دیگران را نفرستادیم؟، ما با مجرمان چنین می کنیم. وای برمکذبین در آن روز».

علی و علم امر و نهی

ای مردم، خداوند مرا امر و نهی نموده است، و من هم به امر الهی، «علی» را امر و نهی نموده ام، و علم امر و نهی، نزد اوست. پس امر او را گوش دهید تا سلامت بمانید، و او را اطاعت کنید تا هدایت شوید و نهی او را قبول کنید تا در راه درست باشید، و به سوی مقصد و مراد او بروید و راههای بیگانه، شما را از راه او منحرف نکند.

پیروان اهل بیت(ع)و دشمنان ایشان

ای مردم، من راه مستقیم خداوند هستم که شما را به تبعیت آن امر نموده، و سپس علی بعد از من، و سپس فرزندانم از نسل او که امامان هدایت اند، به حق هدایت می کنند و به یاری حق و به عدالت رفتار می کنند.

سپس حضرت چنین خواندند:«بسم الله الرحمان الرحیم،الحمد لله رب العالمین…»تا آخر سوره حمد و سپس فرمودند: « این سوره درباره من نازل شده، و به خدا قسم، درباره ایشان[= امامان] نازل شده است. به طور عموم شامل آن هاست و به طور خاص، درباره آنان است.

ایشان[= امامان]، دوستان خدایند که ترسی بر آنان نیست و محزون نمی شوند، بدانید که حزب خداوند، غالب هستند.

بدانید که دشمنان ایشان، سفیهان گمراه و برادران شیاطین اند که اباطیل را از روی غرور، به یکدیگر می رسانند.

بدانید که دوستان ایشان[= اهل بیت]، کسانی اند که خداوند در کتابش آنان را یاد کرده و فرموده است:«لا تجد قوما یؤمنون بالله و الیوم الآخر یوادون من حاد الله و رسوله و لو کانوا آبائهم او أبنائهم او إخوانهم او عشیرتهم، اولئک کتب فی قلوبهم الإیمان…/نمی یابی قومی را که به خدا و روز قیامت ایمان آورده باشند، و در عین حال با کسانی که با خدا و رسولش ضدیت دارند روی دوستی داشته باشند، اگر چه پدرانشان یا فرزندانشان یا برادرانشان یا فامیلشان باشند. آنان اند که ایمان در قلوبشان نوشته شده است…»

بدانید که دوستان ایشان[= اهل بیت]، کسانی اند که خداوند عز و جل آنان را توصیف کرده و فرموده است:«الذین آمنوا و لم یلبسوا ایمانهم بظلم، اولئک لهم الأمن و هم مهتدون/کسانی که ایمان آورده اند و ایمانشان را با ظلم نپوشانده اند، آنان اند که بر ایشان امان است و آنان هدایت یافتگان اند».

امتیازات دوستان اهل بیت(ع)

بدانید که دوستان ایشان، کسانی اند که ایمان آورده اند و به شک نیفتاده اند.

بدانید که دوستان ایشان، کسانی اند که با سلامتی و در حال امن وارد بهشت می شوند و ملائکه با سلام، به ملاقات آنان می آیند و می گویند:«سلام بر شما، پاکیزه شدید، پس برای همیشه داخل بهشت شوید».

بدانید که دوستان ایشان، کسانی هستند که بهشت برای آنان است و در آن بدون حساب، روزی داده می شوند.

جایگاه دشمنان علی(ع) در آخرت

بدانید که دشمنان ایشان[= اهل بیت]، کسانی اند که به شعله های آتش وارد می شوند.

بدانید که دشمنان ایشان، جوشش جهنم، و شعله کشیدن آن را می بینند و صداهای وحشتناک آن را می شنوند.

بدانید که دشمنان ایشان، کسانی اند که خداوند درباره آنان فرموده است«کلما دخلت امه لعنت اختها…»تا آخر آیه،«هر گروهی که داخل[جهنم] می شود همتای خود را لعنت می کند…».

بدانید که دشمنان ایشان، کسانی اند که خداوند عز و جل می فرماید:

«کلما القی فیها فوج سألهم خزنتها ا لم یأتکم نذیر، قالوا بلی، قد جاءنا نذیر، فکذبنا و قلنا ما نزل الله من شیء، إن أنتم إلا فی ضلال کبیر… فسحقا لِأصحاب السعیر/ هر گاه گروهی[از ایشان] را در جهنم می اندازند، خزانه داران دوزخ، از ایشان می پرسند: آیا ترساننده ای برای شما نیامد؟، می گویند: بلی، برای ما نذیر و ترساننده آمد، ولی ما او را تکذیب کردیم و گفتیم: خداوند هیچ چیز نازل نکرده است، و شما در گمراهی بزرگ هستید…پس دور باشند اصحاب آتش».

بدانید که دوستان ایشان[= اهل بیت]، کسانی هستند که در پنهانی از پروردگارشان می ترسند و برای آنان، مغفرت و اجر بزرگ است.

میزان فاصله میان آتش و اجر بزرگ

ای مردم، چقدر فاصله است بین شعله های آتش و بین اجر بزرگ!؟.

ای مردم، دشمن ما کسی است که خداوند او را مذمت و لعنت نموده، و دوست ما آن کسی است که خداوند او را مدح نموده و دوستش بدارد.

ای مردم، بدانید که من نذیر و ترساننده ام، و علی هدایت کننده است.

ای مردم، من پیامبرم، و علی جانشین من است.

ای مردم، بدانید که من پیامبرم و علی امام و وصی بعد از من است، و امامان بعد از او، فرزندان او هستند. بدانید که من پدر آنانم و آن ها از صلب او، به وجود می آیند.

حضرت مهدی عجل الله فرجه

بدانید که آخرین امامان، مهدی قائم، از ماست. اوست غالب بر ادیان.

اوست انتقام گیرنده از ظالمین.

اوست فاتح قلعه ها و منهدم کننده آن ها.

اوست غالب بر هر قبیله ای از اهل شرک و هدایت کننده آنان.

بدانید که اوست گیرنده ی انتقام هر خونی از اولیاء خدا. اوست یاری دهنده دین خدا.

بدانید که اوست استفاده کننده از دریایی عمیق.

اوست که هر صاحب فضیلتی را به قدر فضلش و هر صاحب جهالتی را به قدر جهلش، نشانه می دهد.

اوست انتخاب شده و اختیار شده ی خداوند.

اوست وارث [و بازمانده ی] هر عملی، و احاطه دارنده به هر فهمی.

بدانید که اوست خبر دهنده از پروردگارش، و بالا برنده ی آیات الهی.

اوست هدایت یافته ی محکم بنیان.

اوست که کارها به او سپرده شده است.

اوست که پیشینیان به او بشارت داده اند.

اوست که به عنوان حجت باقی می ماند و بعد از او، حجتی نیست. هیچ حقی نیست مگر همراه او، و هیچ نوری نیست مگر نزد او.

بدانید او کسی است که غالب بر او نیست و کسی بر ضد او، کمک نمی شود.

اوست ولیّ خدا در زمین، و حکم کننده ی او بین خلقش، و امین او بر نهان و آشکارش.

با علی(ع) بیعت کنید !

ای مردم، من برایتان روشن کردم و به شما فهمانیدم، و این «علی» است که بعد از من به شما می فهماند.

بدانید که من بعد از پایان خطابه ام، شما را به دست دادن با من، به عنوان بیعت با او و اقرار به او، و بعد از من به دست دادن با خود او، فرا می خوانم.

بدانید که من با خدا بیعت کرده ام، و علی با من بیعت کرده است، و من از جانب خداوند برای او از شما بیعت می گیرم[خداوند می فرماید:]«ان الذین یبایعونک انما یبایعون الله، ید الله فوق ایدیهم، فمن نکث فانما ینکث علی نفسه، و من أوفی بما عاهد علیه الله فسیؤتیه اجرا عظیما/ کسانی که با تو بیعت می کنند در واقع با خدا بیعت می کنند، دست خداوند بر روی دست آنان است. پس هر کس بیعت را بشکند این شکستن بر ضرر خود اوست، و هر کس به آنچه با خدا عهد بسته وفادار باشد، خداوند به او اجر عظیمی عنایت خواهد کرد».

حلال و حرام، واجبات و محرمات

ای مردم، حج و عمره از شعائر الهی هستند،[خداوند می فرماید:] «فمن حج البیت او اعتمر فلا جناح علیه ان یطوف بهما…/پس هر کس به خانه خدا به عنوان حج یا عمره بیاید برای او اشکالی نیست که بر صفا و مروه، بسیار طواف کند».

 ای مردم، به حج خدا بروید. هیچ خاندانی به خانه خدا وارد نمی شوند مگر آن که مستغنی می گردند و شاد می شوند، و هیچ خاندانی آن را ترک نمی کنند، مگر آن که منقطع می شوند و فقیر می گردند. ای مردم،هیچ مؤمنی در موقف(عرفات، مشعر، منی)وقوف نمی کند، مگر آن که خداوند گناهان گذشته او را تا آن وقت می آمرزد، و هر گاه که حجش پایان یافت، اعمالش را از سر می گیرد.

ای مردم، حاجیان کمک می شوند و آنچه خرج می کنند به آنان بر می گردد، و خداوند جزای محسنین را ضایع نمی نماید.

ای مردم، با دین کامل و با تفقه و فهم، به حج خانه خدا بروید و از آن مشاهد مشرفه، جز با توبه و دست کشیدن از گناه، برمگردید.

امر به نماز و زکات 

ای مردم، نماز را بپا دارید و زکات را بپردازید، همانطور که خداوند عز و جل به شما فرمان داده است و اگر زمان طویلی بر شما گذشت و کوتاهی نمودید یا فراموش کردید،علی، صاحب اختیار شما است و برای شما بیان می کند، او که خداوند عز و جل، بعد از من، به عنوان امین بر خلقش او را منصوب نموده است. او از من است، و من از اویم. او و آنان که از نسل من اند، از آنچه سؤال کنید به شما خبر می دهند و آنچه را نمی دانید برای شما بیان می کنند.

بدانید که حلال و حرام، بیش از آن است که من همه آن ها را بشمارم و معرفی کنم و بتوانم در یک مجلس، به همه حلال ها دستور دهم و از همه حرام ها نهی کنم.

مأموریت گرفتن بیعت

پس مأمورم که از شما بیعت بگیرم و با شما دست بدهم بر این که قبول کنید آنچه از طرف خداوند عز و جل درباره امیرالمؤمنین علی و جانشینان بعد از او، آورده ام که آنان از نسل من و اویند،[و آن موضوع] امامتی است که فقط در آن ها بپا خواهد بود، و آخر ایشان مهدی است تا روزی که خدای مدبر قضا و قدر را، ملاقات کند.

ای مردم، هر حلالی که شما را بدان راهنمایی کردم و هر حرامی که شما را از آن نهی نمودم، هرگز از آن ها برنگشته ام و تغییر نداده ام. این مطلب را بیاد داشته باشید و آن را حفظ کنید و به یکدیگر سفارش کنید، و آن را تبدیل نکنید و تغییر ندهید.

من سخن خود را تکرار می کنم: نماز را بپا دارید و زکات را بپردازید و به کار نیک امر کنید و از منکرات نهی نمائید.

بالاترین امر به معروف

بدانید که بالاترین امر به معروف آن است که سخن مرا بفهمید و آن را به کسانی که حاضر نیستند، برسانید و او را از طرف من، به قبولش امر کنید و از مخالفتش نهی نمایید. چرا که این دستوری از جانب خداوند عز و جل، و از نزد من است، و هیچ امر به معروف و نهی از منکری نمی شود، مگر با امام معصوم.

ای مردم، قرآن به شما می شناساند که امامان بعد از علی، فرزندان او هستند و من هم به شما شناساندم که آنان از نسل من، و از نسل اویند.

آنجا که خداوند در کتابش می فرماید:«و جعلها کلمه باقیه فی عقبه/آن[= امامت] را به عنوان کلمه باقی در نسل او قرار داد»، و من نیز به شما گفتم:«اگر به آن دو[= قرآن و اهل بیت] تمسک کنید، هرگز گمراه نمی شوید».

ای مردم، تقوی را تقوی را. از قیامت بر حذر باشید همان گونه که خدای عز و جل فرموده:«إن زلزله الساعه شیء عظیم/زلزله قیامت، شئ عظیمی است».

مرگ و معاد، و حساب و ترازوهای الهی، و حسابرسی در پیشگاه رب العالمین، و ثواب و عقاب را به یاد آورید. هر کس حسنه با خود بیاورد، طبق آن ثواب داده می شود، و هر کس گناه بیاورد، در بهشت، او را نصیبی نخواهد بود.

بیعت گرفتن رسمی از مردم

ای مردم، شما بیش از آن هستید که با یک دست و در یک زمان، با من دست دهید، و پروردگارم مرا مأمور کرده است که از زبان شما اقرار بگیرم در باره آنچه منعقد نمودم برای علی امیرالمؤمنین و امامانی که بعد از او می آیند و از نسل من و اویند، چنان که به شما فهماندم که فرزندان من، از صلب اویند.

پس همگی چنین بگویید:

«ما شنیدیم و اطاعت می کنیم و راضی هستیم و سر تسلیم فرود می آوریم درباره آنچه از جانب پروردگار ما و خودت بما رساندی درباره امر امامت اماممان علی امیرالمؤمنین و امامانی که از صلب او، به دنیا می آیند.

بر این مطلب، با قلب هایمان، جانمان، زبانمان و با دستانمان، با تو بیعت می کنیم.

بر این عقیده، زنده ایم و با آن می میریم و[روز قیامت]با آن محشور می شویم.

تغییر نخواهیم داد و تبدیل نمی کنیم و شک نمی کنیم و انکار نمی نمائیم و تردید به دل راه نمی دهیم و از این قول بر نمی گردیم و پیمان را نمی شکنیم.

تو ما را به موعظه ی الهی نصیحت نمودی درباره علی امیرالمؤمنین و امامانی که گفتی بعد از او از نسل تو و فرزندان اویند، یعنی حسن و حسین و آنان که خداوند بعد از آن دو، منصوب نموده است.

پس برای آنان، عهد و پیمان از ما گرفته شد، از قلب هایمان، جان هایمان، زبان هایمان، ضمائرمان و دست هایمان. هر کس توانست با دست بیعت می نماید و گرنه با زبانش، اقرار می کند.

هرگز در پی تغییر این عهد نیستیم و خداوند[در این باره] از نفس هایمان دگرگونی نبیند.

ما این مطالب را از قول تو به نزدیک و دور از فرزندانمان و فامیلمان می رسانیم، و خدا را بر آن شاهد می گیریم. خداوند در شاهد بودن، کفایت می کند و تو نیز بر این اقرار ما، شاهد هستی».

هدایت و گمراهی

ای مردم، چه می گوئید؟، خداوند هر صدایی را و پنهانی های هر کسی را می داند.

پس هر کس هدایت یافت، به نفع خودش است، و هر کس گمراه شد، به ضرر خودش گمراه شده است، و هر کس بیعت کند با خداوند بیعت می کند، دست خداوند بر روی دست آن ها[= بیعت کنندگان]است.

ای مردم، با خدا بیعت کنید و با من بیعت نمائید و با علی امیرالمؤمنین و حسن و حسین و امامان از ایشان در دنیا و آخرت، به عنوان امامتی که در نسل ایشان باقی است، بیعت کنید.

خداوند، غدر کنندگان[= بیعت شکنان] را هلاک، و وفاداران را مورد رحمت قرار می دهد. و هر کس بیعت را بشکند، به ضرر خویش شکسته است، و هر کس به آنچه با خدا پیمان بسته، وفا کند، خداوند به او اجر عظیمی عنایت می فرماید.

اعلام وفاداری و اطاعت

ای مردم، آنچه به شما گفتم بگوئید[= تکرار کنید]، و به «علی» به عنوان«امیرالمؤمنین» سلام کنید و بگوئید «شنیدیم و اطاعت کردیم، پروردگارا، مغفرت تو را می خواهیم و بازگشت به سوی توست». و بگوئید:«حمد و سپاس خدای را که ما را به این، هدایت کرد، و اگر خداوند هدایت نمی کرد ما هدایت نمی شدیم…».

فضایل فراوان علی(ع)

ای مردم، فضایل علی بن ابی طالب نزد خداوند که در قرآن آن را نازل کرده، بیش از آن است که همه را در یک مجلس بشمارم، پس هر کس درباره ی آن ها به شما خبر داد و معرفت آن را داشت، او را تصدیق کنید.

ای مردم، هر کس خدا و رسولش و علی و امامانی را که ذکر کردم اطاعت کند، به رستگاری بزرگ دست یافته است.

رستگاران

ای مردم، کسانی که برای بیعت با او، و قبول ولایت او، و سلام کردن به عنوان«امیرالمؤمنین» با او، سبقت بگیرند آنان رستگارانند و در باغ های نعمت خواهند بود.

ای مردم، سخنی بگوئید که به خاطر آن، خداوند از شما راضی شود، و اگر شما و همه کسانی که در زمین هستند کافر شوند، به خدا ضرری نمی رسانند.

خدایا، به خاطر آنچه ادا کردم و امر نمودم مؤمنین را بیامرز، و بر منکرین که کافرند غضب نما، و حمد و سپاس مخصوص خداوند عالم است».