اختصاصی گیلانیان : رسول گرامی اسلام(ص) در بخشی از خطبه شعبانیه، راجع به کارهایی که می توان در ماه مبارک رمضان انجام داد، خطاب به مسلمانان مدینه فرمود:

وَ ارْفَعُوا إِلَیْهِ أَیْدِیَکُمْ بِالدُّعَاءِ فِی أَوْقَاتِ صَلَاتِکُمْ‏

و در اوقات نماز، دست های خود را به دعا بردارید

فَإِنَّهَا أَفْضَلُ السَّاعَاتِ

زیرا که وقت نماز، بهترین ساعت ها است

یَنْظُرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهَا ، بِالرَّحْمَهِ إِلَی عِبَادِهِ...

و در زمان اقامه نماز، حق تعالی با رحمت، به بندگانش می نگرد...

چهار رابطه انسان

انسان در شبانه روز، چهار تا رابطه دارد :

1ـ رابطه با خدا ، 2ـ رابطه با مردم ، 3ـ رابطه با خودش ، 4ـ رابطه با طبیعت.

رابطه با خدا 

رابطه با خدا، به سه شکل انجام می شود:

1ـ ایجاد رابطه، به وسیله برپایی نمازهای واجب و مستحب.

2ـ برقراری رابطه، به وسیله دعا کردن.

3ـ داشتن رابطه، به وسیله انجام وظایف دیگری که بر عهده اش گذاشته شده است. مانند: خدمت به مردم و رفع گرفتاری های دیگران، امانتداری، راستگویی و درستکاری، اصلاح میان مردم، پرداخت خمس و زکات و سایر حقوق مالی، انفاق و خیرات، رها شدن از بدهکاری ها، رعایت حق الناس و...

دعا ؛ رابطه با خدا

یکی از روش های برقراری ارتباط با خالق متعال، دعا کردن است. دعا، یعنی طلب خیر. یعنی از خدا، خیر بخواهید.

خیلی از اوقات که ما دعا می کنیم، فکر می کنیم دعا است ، اما واقعا طلب خیر نیست، بلکه ما خیال می کنیم که خیر است. در حالی که میان «خیال» و «فکر»، تفاوت وجود دارد.

تعدادی از آیات قرآن، این فرق را به ما تذکر می دهند. مثال: «یَحْسَبُونَ/ خیال می کنند/اعراف/30» ، «أ فَحَسِبْتُمْ/آیا اینطور خیال می کنید؟/مؤمنون/115» ، «لَا تَحْسَبَنَّ/ اینطور فکر نکن/ آل عمران/188» ، «عَسَى أَنْ تُحِبُّوا شَیْئًا وَ هُوَ شَرٌّ لَکُمْ/ خیلی چیزها را دوست دارید، در حالی که شر است/بقره/216».

گاهی آدم خیال می کند اگر با فلانی ازدواج کند، به نفع او است، در حالی که وصلت با وی، برایش فاجعه آفرین است. گاهی پیش خود، خیال می کند اگر این غذا را بخورد خوب است، اما پزشک به وی می گوید: «نخور، به صلاح تو نیست».

ویژگی های دعای مستجاب

اگر دعایی این ویژگی ها را داشته باشد، به استجابت می رسد:

1ـ خیر باشد نه شر .

2ـ با خلوص همراه باشد نه ریا و شرک.

3ـ واقعا به نفع دعا کننده باشد، نه به زیانش.

4ـ فقط از خدا بخواهد نه از کس دیگر.

مانند شماره تلفن

دعا، مثل شماره ی «تلفن همراه» است. گاهی ممکن است به دوست تان زنگ بزنید و او پاسخ ندهد. بعد وقتی او را در جایی دیدید، با دلخوری به وی بگویید: «من زنگ زدم، چرا جواب ندادی؟» ، و او بگوید: «چه شماره ای را گرفتی؟» ، و شما پاسخ دهید:«این شماره را» ، و او در جواب شما بگوید: « این که شماره من نیست». آنگاه معلوم شود که اصلا شماره را اشتباهی گرفته اید.

دعا نیز شماره خاصی دارد و مثل این است که خدا بفرماید: «بنده ی من، هر وقت شماره ام را درست گرفتی، خودم گوشی را بر می دارم».  در این بحث، « شماره دعا» را به اسم «آداب دعا» نامگذاری می کنیم. آداب دعا، یعنی : روش صحیح دعا کردن.

2- آداب دعا در روایات

آداب دعا در روایات عبارتند از:

1 ـ  بسم الله بگوییم 

روایت داریم که  اگر در ابتدای دعا، «بسم الله الرحمان الرحیم» گفته نشود، مورد قبول قرار نمی گیرد و پاسخ مثبت داده نمی شود.

2 ـ  از خداوند تمجید کنیم

در روایت آمده که « کُلُّ دُعاءٍ لا یَکُونُ قَبلَهُ تَمجیدٌ ، فَهُوَ اَبتَرُ/ دعائی که اولش تمجید نباشد، ابتر است». ابتر یعنی ناقص . پس هنگام دعا، اول خدا را ستایش کن. مثل دعای ماه رمضان که می گوییم: « یا علیُّ یا عظیمُ یا غفورُ یا رحیمُ ، اَنتَ الرَّبُ العظیمُ .../ یعنی: خدایا ! ، تو برتری، بزرگی، بخشنده ای، مهربانی، پروردگار بلند مرتبه ای...». این کلمات همه برای تعریف و تمجید از خداوند است. بعد از تمجید، نوبت به درخواست کردن، می رسد.

قالَ ابُوعَبدِاللهِ(ع): إِذا أرَدتَ أن نَدعُوَ ، فَمَـجِّـدِ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ ، وَ احْمَدْهُ ، وَ سَبِّحْهُ ، وَ هَـلِّـلِه ،

امام صادق(ع) فرمود: هر گاه خواستی دعا کنی، خدای بلندمرتبه را تمجید و ستایش کن، و تسبیح [= سبحان الله] و تهلیل[= لا اله إلا الله] بگو

وَ وَاثنِ علَیهِ ، وَ صَلِّ علی محمَّدٍ النَّبِیِّ و آلِهِ ، ثُمَّ سَل ، تُـعْـطَ .

و او را ستایش کن، و بر محمد(ص) و خاندانش صلوات و درود بفرست، سپس از او درخواست کن، تا به تو عطا شود.  آثارالصادقین/ج6/ص88/ح9.

نحوه دعا کردن امام صادق(ع)

عَن یَعقُوبِ بنِ شُعَیبٍ ، عَن أبی عَبدِالله(ع) ، أنَّهُ کانَ یَقُولُ:

به روایت یعقوب بن شعیب، امام صادق(ع) در مقام دعا می فرمود:

یا مَن یَشکُرُ الیَسِیرَ ، وَ یَعفُو عَنِ الکَثِیرِ ، وَ هُوَ الغَفُُورُ الرَّحِیمُ ،

ای کسی  که عمل اندک را سپاس داری، و از گناه بسیار چشم می پوشی، و آمرزنده ی مهربانی

إِغفِر لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی ذَهَبَتْ لَذَّتَها وَ بَقِیَتْ تَبِعَتُها.

بیامرز بر من گناهانی که لذتش رفته، و عقوبتش مانده است. آثارالصادقین/ج6/ص78/ح13.

3 ـ نماز بخوانیم

نماز، در مستجاب شدن دعا، خیلی موثر است. کسی آمد در مسجد مدینه، دو رکعت نماز خواند و بعد از آن، سریع می خواست برود، پیامبر(ص) به او فرمود: « بعد از آن که نماز خواندی، دعا کن [تا نتیجه بگیری]». این جریان نشان می دهد که دعای بعد از نماز، اثر زیادی دارد و بهترین زمان برای دعا کردن، پس از پایان نماز جماعت است.

4ـ بر پیامبر و آلش درود بفرستیم

صلوات فرستادن بر پیامبر و خاندانش، در استجابت دعا، بسیار مؤثر است.

قالَ أمیرُالمُؤمِنِینَ(ع): کُلُّ دُعاءٍ مَحجُوبٌ عَنِ السَّماءِ ، حَتّی یُصَلِّی علی مُحَمَّدٍ و آلِ مُحَمَّدٍ.

حضرت علی(ع) فرمود: هر دعائی ممنوع از بالا رفتن است، تا زمانی که درود بر محمد و خاندانش فرستاده شود. آثارالصادقین/ج6/ص86/ح3

5 ـ دعا را کم نشماریم

چند چیز را کم نشماریم. یکی از آن ها، دعا است. نگوییم : «دعا می کنم، اما دعای من که ارزشی ندارد» ، «دعاهای امثال من، سر و ته درست و حسابی ندارد، پس نباید انتظار داشته باشم که برآورده هم بشود». این نوع حرف زدن، دیدگاه درستی نیست. زیرا بوی ناامیدی از آن به مشام می رسد.

6 ـ گناه را کوچک نشماریم

گناهان را کم نشماریم . گاهی انسان اشتباه یا گناهی می کند و پیش خود آن را توجیه کرده و می گوید« این که چیزی نیست». بعد در همان خطا، گیر می کند.

چند مثال:

الف ـ اگر از کسانی که زمین خورده اند بپرسیم که «به وسیله پا گذاشتن روی موز، زمین خوردی یا پا گذاشتن روی پوست موز؟»، بیشترشان می گویند: «پوست موز». چون گاهی کار یک شیء ریز و کوچک، بیشتر اثر دارد تا یک شیء بزرگ.

ب ـ اگر شما به دیگران مبلغ زیادی بدهکار باشی، یادت نمی رود. اما اگر پول کمی بدهکار باشی، ممکن است از ذهن شما بپرد و مال مردم را بخوری و عذر خواهی هم نکنی.

ت ـ گاهی شخصی به مجلس روضه یا مسجد می رود و می بیند کفش های مردم روی هم ریخته است، به جای این که آن ها را مرتب کند، پایش را روی آن ها می گذارد و خراب شان می کند، بعد می گوید: «این که چیزی نیست». عذر خواهی هم نمی کند.

ث ـ گاهی انسان یک درخت را قطع می کند و با خودش می گوید: «بد کردم». اما وقتی برای تفریح به دامن طبیعت می رود، برای روشن کردن آتش و درست کردن چای، شاخه درخت باغ مردم را می شکند، اما نمی گوید بد کردم، چون خیال می کند چیزی نیست.

ج ـ گاهی به یک دختر بدحجاب می گویند: «خانم، موی سرت، قدری بیرون است و این برای یک دختر و زن مسلمان خوب نیست». می گوید: «صد رحمت به من. من جلوی بی حجاب ها، حزب اللهی محسوب می شوم. من که از آن ها خیلی ها بهترم».

بله تو از خیلی از بی حجاب ها بهتری. ولی جلوی افراد باحجاب ، اصلا به حساب نمی آیی. اما می گوئی چیزی نیست. این که می گوئی چیزی نیست، کار خطرناکی است.

ح ـ گاهی به آقایی گفته می شود: حلقه طلا، برای «مرد» حرام است. می گوید : «حلقه نامزدی من است. این که چیزی نیست». اگر انسان به گناهی که مرتکب شده بگوید: « چیزی نیست»، خیلی دردسرساز می شود و راه را برای خطاهای بعدی باز می کند.

7 ـ برای دیگران دعا کنیم

اگر می خواهید دعای شما مستجاب شود، اول برای دیگران دعا کنید. مثلا اگر برای چهل نفر دعا کنید، دعای خودتان هم مستجاب می شود.

8 ـ خوش گمان باشیم

خداوند می فرماید: « من کنار گمان بنده ام هستم. اگر گمانش بالا باشد، من دعایش را مستجاب می کنم». مثلا نگو : «من کجا و او کجا؟». باورت بیاید، شاید شد.

برخی می گویند: «همین که در کنکور قبول شویم ، بس است. همین که قرض هایمان را بدهیم، کافی است. همین که در فلان جا استخدام شویم کلاهمان را به آسمان می اندازیم و...».

اینجور حرف زدن، خوب نیست. وقتی دعا می کنید، باید خوب حرف بزنید و بگویید: «خدایا، قرض ما را بده، امکانات بده، توفیق هم بده تا به دیگران نیز کمک کنیم». برای حتمی شدن استجابت دعا، باید ابتدا دعاهای بزرگ بکنیم و در مرحله دوم، نسبت به پروردگار، خوش بین باشیم.

دعا کردن را از امام معصوم(ع) یاد بگیریم که در دعای ماه مبارک رمضان می فرماید: «اللهم اَغنِ کُلَّ فَقیرٍ/ خدایا همه ی فقیرها را بی نیاز کن» نمی گوید خدایا فلانی فقیر است، به او کمک کن. «اللهم اَشبِع کُلَّ جائِـعٍ/ خدایا، همه گرسنه ها را سیر کن» ، «اللهمَ اکسُ کُلَّ عُریانٍ/ خدایا، همه عریان ها را بپوشان».

انسان باید در هنگام دعا کردن، فکر و روحش بلند باشد. در مورد صدقه نیز همینطور است. وقتی صدقه می دهی، تنها برای سلامتی خودت نده، برای سلامتی همه بده. وقتی در میان یک جمع هستی و می خواهی بروی آب بنوشی، بگو:«آقا کسی آب نمی خواهد تا برایش بیاورم؟». کوشش کنیم دست و پایمان همیشه به سوی خیر و نیکی در حرکت باشد.

پی نوشت:

سایت درس هایی از قرآن/محسن قرائتی/با تصرف کامل.

کتاب آثارالصادقین/ج6/آیت الله شیخ صادق احسان بخش.