اختصاصی گیلانیان :

ایثار در روایات

ایثار در روایات، به عنوان ویژگی برتر انسان های شایسته و اولیای الهی، بهترین نوع احسان و بالاترین درجه ی ایمان، شمرده شده است.

حضرت علی(ع) و ایثار

1ـ قالَ علِیٌّ(ع): اَلإیثارُ ، سَجِیَّهُ الاْبْرارِ وَ شَیمَهُ الأخیارِ

حضرت علی(ع): «ایثار، اخلاق نیکوکاران، و شیوه ی [زندگی] نیکان است/شرح غررالحکم/ج2/ص164».

2ـ قالَ علِیٌّ(ع): عامِلْ سائِرَ النّاسِ بِالإِنصافِ ، وَ عامِلِ المُؤمِنِینَ بِالإیثارِ

حضرت علی(ع): «با سایر مردم [= غیرمؤمنین] با انصاف رفتار کن، و با افراد[مؤمن] ، با ایثار و از خودگذشتگی، برخورد نما/غررالحکم/ص394».

3ـ قالَ علِیٌّ(ع):  بِالإیثارِ على نَفسِکَ تُملَکُ الرِّقابُ

حضرت علی(ع): به وسیله ایثار ، افراد خریداری می شوند. [یعنی با ایثار می توان مردم را به سوی مکتب اسلام جذب کرد]/غررالحکم/ص396».

معنای ایثار 

مردم در برخورد با یکدیگر، ممکن است یکی از چهار حالت را داشته باشند:

1ـ ایثار:  من نداشته باشم، ولی مردم داشته باشند.

2ـ غبطه: هم من داشته باشم ، مردم هم داشته باشند.

3ـ بخل:  من داشته باشم، اما مردم نداشته باشند.

4ـ حسادت:  حالا که من ندارم، مردم هم نباید داشته باشند.

بهترین افراد از دیدگاه امام صادق(ع)

الکافی عَن جَمِیلِ بنِ دَرّاج عَنِ الإمامِ الصادقِ علیهِ السّلامُ:

در کتاب کافی ـ به نقل از جمیل بن درّاج ـ آمده که امام صادق علیه السلام فرمود:

خِیارُکُم سُمَحاؤُکُم ، و شِرارُکُم بُخَلاؤُکُم

بهترینِ [ افراد از میان] شما، سخاوتمندان هستند و بدترین شما، بخیلان می باشند.

و مِن خالِصِ الإِیمانِ البِرُّ بِالإِخوانِ وَ السَّعیُ فی حَوائِجِهِم

و [نشانه] خالص بودن ایمان، نیکى کردن به برادران، و کوشش براى رفع نیازهای آنان می باشد.

و إنَّ البارَّ بِالإِخوانِ لَیُحِبُّهُ الرَّحمنُ

و کسی که نسبت به برادران دینی اش نیکوکار است، خداوند نیز او را دوست دارد.

وَ فِی ذلِکَ مَرغَمَهٌ لِلشَّیطانِ ، و تَزَحزُحٌ عَنِ النِّیرانِ ، و دُخولُ الجِنانِ.

و این کار، مایه طرد و خوارى شیطان، دورى از آتش دوزخ، و ورود به بهشت است.

یا جَمیلُ ! ، أخبِر بِهذا غُرَرَ أصحابِکَ.

اى جمیل ! ، این را به آگاهى یاران برجسته ات نیز برسان.

قُلتُ: ـ جُعِلتُ فِداکَ! ـ مَن غُرَرُ أصحابِی؟

گفتم: فدایت شوم! ، بزرگان از یارانم چه افرادی می باشند؟

قالَ: هُمُ البارّونَ بِالإِخوانِ فِی العُسرِ وَ الیُسرِ

فرمود: «آنان کسانی هستند که به برادران دینی شان، نیکى و کمک مى کنند، چه در سختی و چه در آسایش».

ثُمَّ قالَ: یا جَمیلُ ! ، أما إنَّ صاحِبَ الکَثیرِ یَهوَنُ عَلَیهِ ذلِکَ

سپس فرمود: «اى جمیل! ، بدان که این کار، براى افراد توانگر، آسان است

و قَد مَدَحَ اللّه ُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی ذلِکَ صاحِبَ القَلیلِ

امّا خداوند بلندمرتبه  در این زمینه ، کسی را که مالِ اندک دارد [و در عین حال، همان را ایثار مى کند]، ستوده است.

فَقالَ فی کِتابِهِ: «وَ یُؤْثِرُونَ عَلَى أَنفُسِهِمْ وَ لَوْ کَانَ بِهِمْ خَصَاصَهٌ وَ مَن یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُوْلَـئـکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»

و در کتاب خود[آیه9 سوره حشر]، فرموده است: «و [دیگران را] بر خویشتن مقدّم مى دارند، هرچند خودشان نیازمند باشند، و آن ها که از خِسّتِ نفس خویش مصون بمانند، آنان، همان رستگاران اند/کافی/ج٤/ص٤١/ح1٥».

 اقسام ایثار

الف) ایثار شایسته و مفید

1ـ مقدم داشتن دیگران بر خود.

مقدم داشتن دیگران بر خود، هر چند به چیز اندک، در روایات اسلامی امری پسندیده شمرده شده است. کسی که افراد دیگر را به آسانی بر خود مقدم داشته و خویشتن را به خاطر آسایش دیگران به رنج می اندازد، یک ایثارگر شایسته است، البته به شرطی که ایثار او، سبب ناراحتی و فشار بر فرزندان خودش نشود و نظام زندگی اش را به خطر نیفکند.

متقی کیست؟

امیرمؤمنان(ع) در خطبه متقین می فرماید: «متقی، کسی است که نفس او، به واسطه سختگیری های خودش از او در رنج است، و مردم از ناحیه او، در آسایش هستند».

2ـ مقدم داشتن خواست الهی بر هوای نفس.

نظیر کار حضرت یوسف(ع) که با مقدم داشتن خواست خدا، آبروی خود را حفظ کرده و زندان را بر ارتکاب معصیت، ترجیح داد و فرمود:

قَالَ رَبِّ ، السِّجْنُ أَحَبُّ إِلَیَّ مِمَّا یَدْعُونَنِی إِلَیْهِ

[یوسف] گفت: پروردگارا ! ، زندان براى من دوست‏داشتنى‏تر است از آنچه مرا به سوی آن مى‏خوانند

وَ إِلاَّ تَصْرِفْ عَنِّی کَیْدَهُنَّ / و اگر نیرنگ آنان را از من بازنگردانى

أصْبُ إِلَیْهِنَّ ، وَ أَکُن مِّنَ الْجَاهِلِینَ

به سوى آنان خواهم گرایید، و از [جمله] نادانان خواهم شد./یوسف/آیه 33».

ایثار و رسیدن به مقام عالی

خداوند نیز به واسطه این ایثار، او را برگزید و به مقام عالی [وزارت در کشور مصر] رسانید، چنان که برادرانش گفتند:

قَالُواْ تَاللّهِ لَقَدْ آثَرَکَ اللّهُ عَلَیْنَا ، وَ إِن کُنَّا لَخَاطِئِینَ

[برادران یوسف]گفتند: به خدا سوگند که واقعا خدا تو را بر ما برترى داده است، و ما خطاکار بودیم./یوسف/91».

3ـ ترجیح حق بر باطل ، اگرچه به ضرر انسان باشد.

از دیدگاه امام صادق(ع)، حقیقت ایمان، آن است که حق را [گرچه به زیان تو است]بر باطل[ گرچه به سود تو است]، ترجیح دهی، که این خود برترین نوع ایثار است.

انسان نادان

در روایت دیگری نیز از امام باقر(ع)، نقل شده که کسی که از ترجیح دادن حق بر باطل خودداری می ورزد، مرتکب نادانی شده است. در نتیجه ایثارگری در مقابل حق و پذیرش آن، کاری عاقلانه محسوب می گردد.

قال الباقرُ(ع): ما بَیْنَ الْحَقِّ وَ الْباطِلِ اِلاّ قِلَّهُ الْعَقْلِ .

امام باقر(ع):  میان حق و باطل ، فاصله ای جز «کم‏عقلى» نیست.

قیلَ: وَ کَیْفَ ذلِکَ یَابْنَ رَسُولِ اللّهِ‏ِ؟

عرض شد: چگونه، ای فرزند رسول خدا؟

قالَ(ع): اِنَّ الْعَبْدَ یَعْمَلُ الْعَمَلَ الَّذى هُوَ لِلّهِ رِضاً ، فَیُرِیدُ بِهِ غَیْرَ اللّهِ‏ِ

فرمود: انسان کارى را که موجب رضاى خداست، براى غیر خدا انجام مى‏دهد

فَلَو اَنَّهُ اَخْلَصَ لِلّهِ ، لَجاءَهُ الَّذى یُریدُ فى اَسْرَعَ مِنْ ذلِکَ.

در صورتى که اگر آن را خالص براى رضاى خدا انجام مى‏داد، زودتر به هدف خود مى‏رسید تا براى غیر خدا/محاسن برقی/ج1/ص254/ح280».

4ـ روح سلحشوری و فداکاری و از خودگذشتگی برای اعتلای کلمه حق و آیین توحیدی.

قرآن کریم، «ایثارگران» را که از همه چیز دنیا گذشته، جان بر کف، به میدان نبرد می شتابند، مورد ستایش قرار داده و کارشان را یک معامله الهی می داند. به تعبیر بهتر می توان گفت ایثار شایسته و مفید، ترجیح دادن خواست و رضای خدا بر خواسته خود، برای پیروزی دین اسلام و دفاع از حق، حتی در صورت وجود خطر و ضرر می باشد.

پی نوشت:

قرآن مجید/ ترجمه آیت الله العظمی مکارم شیرازی.

درس هایی از قرآن/محسن قرائتی/با تصرف کامل.