اختصاصی گیلانیان : در بحث قبلی «ایثار» را به دو بخش تقسیم نموده و پیرامون بخش اول آن[= ایثار شایسته و مفید]، نکاتی بیان گردید ، اینک به سراغ بخش دوم می رویم:

ب) ایثار ناشایست و بیهوده

ایثار ناشایست و بیهوده نیز به شاخه هایی زیر تقسیم می گردد:

1ـ فداکاری در جبهه باطل

فداکاری و گذشتن از جان و مال و... در جبهه باطل و بازی کردن در زمین دشمن، کاری پوچ و بیهوده می باشد. افراد گمراه، ممکن است در راه تقویت باطل، ثروت خویش را صرف کنند، و حتی از جان هم مایه بگذارند، ولی چنین ایثاری غیرعاقلانه و نادرست بوده و مایه حسرت و پشیمانی می گردد.

در این رابطه، می توان از سرنوشت دردناک کسانی که در کربلا به طرفداری از بنی امیه حاضر شده و حضرت اباعبدالله(ع) را به شهادت رساندند، درس گرفت و آن را چراغ راه زندگی آینده، قرار داد.

سرنوشت شوم کافران

قرآن کریم در آیه 36 سوره انفال، از سرنوشت شوم کافران، چنین یاد می کند:

إِنَّ الَّذِینَ کَفُرُوا یُنفِقُونَ أموالَهُم ، لِیَصُدُّوا عَن سَبِیلِ اللهِ

آن ها که کافر شدند، اموال شان را برای بازداشتن [مردم] از راه خدا خرج می کنند

فَسَیُنفِقُونَها، ثُمَّ تَکُونُ علَیهِم حَسرَهً ، ثُمَّ یُغلَـبُونَ

آنان این اموال را [که برای آوردنش زحمت کشیده اند، در این راه] مصرف می کنند، اما مایه حسرت و اندوهشان خواهد شد، و سپس شکست خواهند خورد

وَ الَّذِینَ کَفَرُوا إلی جَهَنَّمَ یُحشَرُونَ.

و [در جهان دیگر] کافران همگی به سوی دوزخ گردآوری خواهند شد.

2ـ ترجیح خواسته های دنیوی بر آخرت

قرآن کریم در آیات 37 ، 38 و 39 سوره نازعات، چنین کاری را نکوهش می فرماید:

فَأَمَّا مَن طَغَى/ وَآثَرَ الْحَیَاهَ الدُّنْیَا/ فَإِنَّ الْجَحِیمَ هِیَ الْمَأْوَی

«اما آن کسی که طغیان کرده ، و زندگی دنیا را [ بر آخرت] مقدم داشته ، مسلماً دوزخ جایگاه اوست» .

3ـ ایثار بی مورد و بدون دلیل

ایثار بی¬مورد، نوعی فداکاری است که موجب در زحمت قرار دادن خانواده، ایجاد ناراحتی و فشار  بر فرزندان، و به خطر افتادن نظام خانوادگی فرد، می شود. دین مقدس اسلام، چنین روشی را نمی پسندد و تایید نمی کند.

قرآن کریم در آیه 29 سوره اسراء می فرماید:

وَ لا تَجعَل یَدَکَ إلی عُنُـقِکَ

هرگز دستت را بر گردنت زنجیر مکن [= و از انفاق و بخشش، خودداری منما ]  وَ لا تَبسُطها کُلَّ البَسطِ   و بیش از حدّ [نیز] دست خود را مگشای[و در انفاق زیاده روی نکن]فَتَقـعُدَ مَلُوماً مَحسُوراً تا مورد سرزنش قرار گیری و از کار، فرو مانی.

فواید و ثمرات ایثار

1ـ ایثار، موجب کسب رضایت پروردگار می گردد.

2ـ ایثار، سبب رسیدن به پاداش های اُخروی می باشد.

3ـ ایثار، نوعی تلاش برای درک مشکلات محرومین و نیازمندان است.

امام علی(ع) در دوره خلافت، بیش از هر وقت دیگر، با زُهد و سادگی زندگی می کرد و می فرمود: «خداوند بر پیشوایان دادگر، واجب کرده است که زندگی خود را با طبقه ضعیف و کم درآمد، تطبیق دهند تا رنج فقر، مستمندان را ناراحت نکند.«

4 ـ ایثار، موجب رسیدن فرد ایثارگر، به عزت و سربلندی شخصی و اجتماعی است.

5 ـ ایثار، موجب ایجاد روح گذشت و فداکاری در جامعه می شود.

6 ـ ایثار، موجب خوشنامی افراد ایثارگر می شود.

7 ـ ایثار، موجب فقرزدایی از جامعه می شود.

8 ـ ایثار، موجب افزایش برکت در روزی و ثروت افراد ایثاگر می گردد.

قرآن کریم در آیه 261 سوره بقره می فرماید:

مَثَلُ الَّذِینَ یُنفِقُونَ اَموالَهُم فِی سَبِیلِ اللهِ ، کَمَثَلِ حَبَّهٍ اَنبَتَتْ سَبعَ سَنابِلَ

«مَثَلِ آن هایی که اموالشان را در راه خدا انفاق می کنند، به مانند دانه ای است که از آن هفت خوشه بروید»

فِی کُلِّ سُنبُلَهٍ مُائَهُ حَبَّهٍ

«در هر خوشه، صد دانه باشد [که از یک دانه، هفتصد دانه به وجود می آید»

]واللهُ یُضاعِفُ لِمَن یَشاءُ ، واللهُ واسِعٌ عَلِیمٌ.

«و خدا از این مقدار نیز به هر که بخواهد، بیفزاید. زیرا خداوند دارای رحمت بی پایان است، و به همه چیز، احاطه کامل دارد».

موانع روحیه ایثار

1ـ بُخل

در قرآن کریم، آیات فراوانی وجود دارد که معنای بُخل و ویژگی های افراد بخیل را بیان می کند و کیفرهایی که برای افراد بخیل تعیین شده را برمی شمارد. یکی از آن ها آیه 53 سوره نساء است:

أمْ لَهُمْ نَصِیبٌ مِّنَ الْمُلْکِ ، فَإِذًا لاَّ یُؤْتُونَ النَّاسَ نَقِیرًا

«آیا آنان که از احسان به مردم به اندازه ی یک هسته خرما، بخل می ورزند ، بهره ای از امکانات مالی و قدرت اجتماعی خواهند یافت؟[ یعنی: افراد بخیل، به قدرت مالی و اجتماعی و مردمی، دست نمی یابند».

چرا بخالت ؟

پیامبر اکرم(ص) تاکید فرموده است که بهشت بر افراد بخیل حرام است. به دلیل آن که اگر خداوند به ایثارگران و بخشندگان، وعده ی جبران مال داده، پس دیگر جایی برای بُخل ورزیدن باقی نمی ماند.

2ـ حرص

حرص، عاملی است که آدمی را به سوی دنیادوستی روزافزون سوق می دهد و او را از کسب کمالات انسانی و کسب رضایت الهی بازمی دارد. از نظر اسلام، علاقمندی افراطی به دنیایی که باعث فراموشی آخرت، تن پروری، عدم اجرای دستورات الهی، و سرگرمی به لذات و شهوات و... باشد، امری ناپسند است.

امام باقر(ع) فرمود: «شخص حریص بر دنیا، مانند کرم ابریشم است، که هر چه بیشتر ابریشم بر خود می پیچد، راه بیرون رفتن وی از پیله، دورتر و بسته تر می گردد تا این که از غم و اندوه بمیرد».

3ـ ریا

ریا ، یعنی: 

1ـ  خود را نیکوکار جلوه دادن .           

2ـ  برخلاف حقیقت، تظاهر به نیکوکاری و پاکدامنی کردن . 

3ـ  انجام عمل نیک، برای جلب نظر مردم، نه به جهت رضای خدا.

ریا و شرک

در روایات، ریاکاری، یک نوع شِرک شمرده شده است. حضرت امام صادق(ع) فرمود: «هرگونه عمل ریایی، شرک است و هر کس برای مردم کار کند، پاداش او بر عهده ی مردم است، و هر که برای خدا کار کند، ثوابش بر عهده ی خداوند است».

4ـ مِنّت گذاری

یکی دیگر از آفات ایثار، منت گذاری است. اگر شخص مسلمانی در راه خدا و برای رضای او، به شخص نیازمندی کمک کند، قطعاً کمک او مورد قبول خداوند واقع می گردد. ولی اگر آن را با منت گذاشتن بر او و یا راه دیگری که موجب آزار روحی او می شود، همراه نماید، کمک او، نابود شده و بی ارزش می گردد.

5 ـ اسراف

کسی که اهل اسراف و تبذیر[= ریخت و پاش] باشد، مورد توبیخ آیه 27 سوره إسراء، واقع شده و به عنوان «برادر شیطان» معرفی گردیده است:

إِنَّ المُبَذِّرِینَ کانُوا إِخوانَ الشَّیاطِینَ وَ کانَ الشَّیطانُ لِـرَبِّهِ کَفُوراَ

«همانا تبذیرکنندگان برادران شیاطین هستند، و شیطان نسبت به نعمت های پروردگارش، کفران و ناسپاسی نمود».

برترین ایثارها

1ـ ایثار در شدت فقر

کسی که ایثار و گذشت می کند و خویشتن را به رنج و زحمت می افکند تا دیگران در آسایش باشند، با این که خودش نیاز به آن دارد و در سختی به سر می برد، بالاترین رتبه ایثار را دارا می باشد.

الکافِی عَن علِیِّ بنِ سُوَیدٍ عنِ الإمامِ الکاظمِ علَیهِ السّلامُ ، قالَ : قُلتُ لَهُ : أوصِـنِی.

کتاب کافى ـ به نقل از على بن سوید، روایت کرده که او گفت: به امام کاظم(ع) عرض کردم: به من توصیه و سفارشى بفرما.

فَقالَ(ع): آمُرُکَ بِتَقوَى اللّهِ . ثُمَّ سَکَتَ.

فرمود: «تو را به تقواى الهى سفارش مى کنم». آنگاه سکوت کرد.

فَشَکَوتُ إلَیهِ قِلَّهَ ذاتِ یَدی

[در این هنگام] من از تنگ دستى خود، نزد او شکایت کردم

و قُلتُ : وَ اللّه ِ، لَقَد عَرَیتُ ، حَتّى بَلَغَ مِن عُریَتِی، أنَّ أبا فُلانٍ ، نَزَعَ ثَوبَینِ کانا عَلَیهِ و کَسانَیهِما !

و گفتم: «به خدا سوگند، برهنه ام و برهنگى ام به جایى رسیده که فلانى، دو جامه خویش را از تَنَش درآورد و به من پوشاند»!.

فَقالَ(ع) : صُم و تَصَدَّق./ فرمود: «روزه بگیر، و صدقه بده» .

قُلتُ : أتَصَدَّقُ مِمّا وَصَلَنی بِهِ إخوانِی ، وَ إن کانَ قَلیلاً ؟

گفتم: «آیا صدقه بدهم از آنچه برادرانم به من عطا مى کنند، هرچند که اندک است»؟

قالَ(ع) : تَصَدَّق بِما رَزَقَکَ اللّه ُ ، و لَو آثَرتَ عَلى نَفسِکَ.

فرمود: «آنچه را که خداوند، روزى تو مى کند، صدقه بده، هرچند [ که از همان روزی اندک] ایثار کنى [به نفع تو خواهد بود]» . کافی/ج٤/ص١٨/ح٢ .

2ـ ایثار از سوی مسئولین و رهبران

رهبران جامعه مسؤولیت سنگین تری دارند. چون به خوبی وضع جامعه را درک می کنند که چگونه نیازمندان در فقر شدید زندگی می کنند و آن ها وظیفه ای که بر دوش دارند از افراد عادی جامعه سخت تر و سنگین تر است.

3ـ ایثار قبل از درخواست شخص محتاج

این را باید به صورت یک اصل پذیرفت که در هر جامعه ای برخی افراد ثروتمند وجود دارند که اموال خود را به افراد نیازمند می بخشند و یا این که به خاطر رفاه و آسایش دیگران خودشان را به رنج و زحمت می افکنند و اموال و دارائی های خود را در راه خدا ایثار می کنند. البته این کار، اگر قبل از آن که شخص محتاج درخواست کند و ذلّت سؤال در چهره او ظاهر گردد، انجام شود، قطعاً از ارزش والاتری برخوردار خواهد بود.