گیلانیان : ساقه های باقیمانده برنج معروف به "کاه یا کلش" است که اگر به آنها توجه شود، نه تنها یکی از مهمترین منابع تامین علوفه ی دام وغنی سازی خاک است بلکه تولید فرآورده هایی، با ارزش افزوده ی بالا ازآنها، نظیر کاغذ ومواد سلولزی، موجب رونق اقتصادی خواهد شد.

اما کشاورزان اغلب پس ازبرداشت برنج، کاه وکلش باقی مانده درمزارع را آتش می زنند که بیش ازهرکسی دودش به چشم خودشان می رود.

بررسی ها حاکیست آتش زدن کاه وکلش درشالیزارها، زیان های اقتصادی، آسیب دیدن بسترخاک وبرجاماندن عواقب نامطلوب زیست محیطی، آلودگی هوا وبروز بیماری های خطرناک را به دنبال دارد

بنا بر آمار سازمان جهاد کشاورزی گیلان، سالانه در238 هزارهکتار ازشالیزارهای گیلان بیش از1 میلیون و300هزارتن کاه، پس ازبرداشت برنج به جای می ماند که فقط 636 هزارتن آن از شالیزارها خارج می شود و بقیه،یا در کشتزارها رها و یا سوزانده می شود.

با توجه به این که قیمت هرکیلو کاه  در فصول مختلف بین 800تا 1600 ریا ل است اگرنیمی از بقایای گیاهی باقیمانده در شالیزارها سوزانده شود با یک حساب سرانگشتی می توان دریافت که سالانه بین 264 تا 528 میلیون ریال دود می شود.

حسین طلوع کشاورز ساکن پیر بازار رشت در گفتگو با خبرنگار ما گفت:2 هکتار زمین کشاورزی دارم که پس از برداشت برنج و خرمنکوبی آن در مزرعه، کوهی از کاه و کلش باقی می ماند که آنها را می سوزانم چون این بقایا به دردم نمی خورد.

وی افزود: این روش ساده ترین و کم هزینه ترین شیوه برای از بین بردن بقایای گیاهی در مزرعه است.

این کشاورز در پاسخ به این سئوال خبرنگار ما که چرا کاه ها را بسته بندی نمی کنی و نمی فروشی گفت: برای بسته بندی و حمل کاه از مزرعه به انبار ی که در خانه ام دارم باید کلی هزینه کنم. بعد، این کاه ها را کجا و با چه قیمتی بفروشم که هزینه، زحمت و وقت صرف شده ام را جبران کند؟

محمد جعفری یکی از کشاورزان ساکن صومعه سرا  هم می گوید: وقتی کاه را  می سوزانیم آفات برنج بویژه کرم ساقه خوار برنج هم می سوزد.

تقی محمدی دیگر کشاورز ساکن روستای دهشال آستانه ی اشرفیه به خبرنگار ما گفت: چند سال است که در خصوص مضرات سوزاندن کاه و کلش در برنامه ها ی مختلف تلویزیونی حرف می زنند. با توجه به آگاهی که نسبت به این مساله دارم از سوزاندن کاه و کلش خودداری می کنم.

این کشاورز گفت: پس از برداشت محصولم به تعدادی از دوستانم که دام دارند خبر می دهم و آنها می آیند و کاه های مورد نیاز دام هایشان را جمع می کنند و می برند.

و اما مدیر امور دام سازمان جهاد کشاورزی گیلان در گفتگو با خبرنگار ما گفت: دام های استان، سالانه به 969 هزارتن علوفه نیاز دارند که در حال حاضر حدود 400 هزارتن آن از کاه و کلش تامین می شود.

جواد صفرزاده با اشاره به این که اگرچه کاه و کلش ماده ی غذایی با ارزشی برای دام محسوب نمی شود و بیشتر باید از علوفه های مرغوب مانند یونجه، شبدر، ذرت علوفه ای استفاده کرد گفت: به دلیل گران بودن این دست علوفه ها و کمبود تولید آنها در گیلان، دامداران معمولا ترجیح می دهند از کاه و کلش برای نشخوار دام هایشان استفاده کنند.

وی افزود: در حال حاضر حدود 100 تن کاه به ارزش کیلویی 2 هزار ریال از گرگان، همدان، اردبیل، قزوین و کرمانشاه وارد استان می شود که بدون احتساب هزینه ی حمل و نقل، سالی 200 میلیون ریال در این خصوص هزینه  می شود.

مدیر امور دام سازمان جهاد کشاورزی گیلان گفت: اگر کاه های موجود در استان هنگام درو ی برنج بسته بندی و در جای خشک نگهداری شود دیگری نیازی به واردات کاه از دیگر استانها نداریم.

رییس اداره ی مکانیزاسیون سازمان جهاد کشاورزی گیلان نیز در گفتگو با خبرنگار ما گفت: پدیده ی سوزاندن کاه و کلش در شالیزارهای استان از سال 79 با تغییر در نظام خرمن کوبی، رواج یافته است

حیدر کامیاب افزود:از آن سال به بعد،پس از برداشت برنج، شالی ها در شالیزارها خرمن می شوند و توده های باقیمانده از دروی برنج به صورت تپه باقی می ماند که کشاورزان  به دلایل مختلف از جمله محدودیت در بهره برداری از کاه های بسته بندی شده ونبود تقاضای موثر برای آن، بالا بودن هزینه ی بسته بندی و حمل و نقل کاه از مزرعه ترجیح می دهند یا این بقایا را همانگونه در مزرعه رها کنند ویا بسوزانند

وی با اشاره به این که کشاورزان تالش، رضوانشهر،ماسال، سیاهکل و شفت به دلیل رونق دامداری در این مناطق،بیشتربه فکر بسته بندی کاه هستند گفت:از سال 83 تاکنون به تدریج 600 دستگاه بیلریا دستگاه بسته بندی کاه و کلش و علوفه  وارد استان شده است تا کشاورزان بتوانند کاه و کلش های خو د را بسته بندی کنند.

رییس اداره ی مکانیزاسیون سازمان جهاد کشاورزی گیلان معتقد است اگر صنایع مرتبط با بهره برداری صنعتی از کاه و کلش در گیلان پا بگیرد بی شک میتواند ضمن ارتقای ارزش افزوده ی این محصول، رغبت و انگیزه ی کشاورزان را به بسته بندی و خرید بیلر افزایش دهد تا علاوه بر رونق اقتصادی، شاهد از بین رفتن پدیده ی سوزاندن کاه و کلش باشیم.

و اما رییس پارک علم وفناوری گیلان در گفتگو باخبرنگار ما با اشاره به این که ازپسماندهای برنج و از جمله کاه،پس ازفرآوری می توان برای تامین سوخت نیروگاه ها و  تولید مصالح ساختمانی بویژه بتون وورق های فشرده، دیواره های فشرده ضد آتش، تخته فیبرسیمانی، کاغذ ومقوا وفرآورده های سیمانی بهره گرفت گفت: چین وهند که دوتولید کننده بزرگ برنج درجهان اند ونیزکشورهایی نظیر بنگلادش، ویتنام، تایلند، فیلیپین،  ژاپن، مالزی، میانمار ونپال که سهم قابل توجهی ازبرنج جهان راتولید می کنند برای حل مشکلات ناشی ازانباشت کاه و استفاده بهینه ازآن  به فن آوری های متعدد ومتنوعی دست یافته اند.

مجید متقی طلب افزود: درحال حاضر یک شرکت تحت پوشش پارک علم وفن آوری گیلان برای اجرای طرحهای بهره برداری ازکاه برنج  در حال ساخت است  که پیش بینی می شود فازاول آن تا پایان امسال به بهره برداری برسد.

وی افزود: اگراین شرکت بطورکامل فعال شود می تواند 200 هزارتن ازکاه برنج را درگیلان به محصولاتی چون  ظروف یک بار مصرف، کاغذ و مقوا تبدیل کند

دکترمتقی طلب تاکید کرد: ارزش این محصولات حدود 82  میلیون دلار درسال، معادل فروش 745 هزار و 455 بشکه نفت(براساس قیمت روز درسال 90 یعنی بشکه ای 110 دلار ) خواهد بود.

دکتربابک توکلی استاد گروه محیط زیست دانشگاه گیلان هم با بررسی آسیب دیدن بسترخاک وبرجاماندن عواقب نامطلوب زیست محیطی ناشی از سوزاندن کاه وکلش به خبرنگار ما گفت: تحقیقات کشورهای آسیای جنوب شرقی به ویژه ژاپن حاکیست که بر اثر سوختن بقایای گیاهی، تعدادی از گازهای سمی از جمله سولفورها آزاد می شوند که  انتشار این آلاینده ها در استان های شمالی به دلیل فضای خاص جغرافیایی و بالا بودن میزان رطوبت در منطقه بسیار شدیدتر ازمناطق خشک است و ایجاد باران های اسیدی دور از ذهن نیست.

وی با بیان این که خاک به عنوان بستر رشد گیاه ترکیبات متفاوتی دارد، اظهار داشت: مواد آلی موجود در خاک بخشی از ترکیبات آن را تشکیل می دهند که نقش بسیار مهمی در جذب آب و مواد غذایی دارند و با آتش زدن کشتزارها این مواد آلی از بین می روند و نابود می شوند که این مساله به نوبه خود منجر به کاهش حاصلخیزی خاک می شود و از طرفی، خاکستر ایجاد شده از سوختن بقایای گیاهی کشاورزی موجب ایجاد مواد معدنی کنترل نشده در سطح کشتزار می شود و انباشت این مواد در بلند مدت،باعث افزایش شوری خاک و در نهایت کاهش بهره وری کشاورزی خواهد شد.

این کارشناس با اشاره به این که تغییرات بیولوژیک خاک یکی دیگر از مضرات به آتش کشیدن کشتزارها است گفت: باخودداری از سوزاندن کاه و کلش، ضمن جلوگیری از خسارت های مالی،از نابودی میکروارگانیسم های مفید خاک نیز جلوگیری می شود.

وی افزود: موجودات متنوعی چون باکتری ها، قارچ ها، کرم ها و کنه ها  در خاک زندگی می کنند که در بارور ساختن هرچه بیشتر خاک مؤثرند ونبود این موجودات، خاک را به بستری ضعیف و غیرفعال تبدیل می کند که نتیجه به آتش کشیدن کشتزارها،از بین رفتن میکروارگانیسم های خاک می شود

و اما یکی دیگر از عواقب نامطلوب زیست محیطی سوزاندن کاه و کلش، آلودگی هواست

عظیم احدی فریکی از کارشناسان محیط زیست اداره ی کل حفاظت محیط زیست گیلان در خصوص آلودگی هوا،به خبرنگار ماگفت: در ازای سوزاندن هر تن کاه و کلش برنج 50 کیلوگرم گاز سمی دی اکسید کربن تولید می شود که با احتساب سوزاندن حدود 300 تن کاه و کلش در تابستان هرسال،حدود 15 هزار کیلو گرم گازسمی دی اکسید کربن تولیدمی شود.

وی افزود: این میزان گاز تولیدی، معادل تولید دی اکسید کربن ناشی از حرکت 1500 دستگاه خودروی بنزین سوز در روزاست

این کارشناس محیط زیست با اشاره به این که دی اکسید کربن جزو گازهای گلخانه ای است و باعث بالا رفتن دمای کره ی زمین و ایجاد مشکلات زیستی و تنفسی می شود گفت:البته علاوه بر دی اکسید کربن، منواکسید کربن، دی اکسید نیتروژن، و دی اکسید گوگرد نیز بر اثر سوختن کاه و کلش در هوا منتشر می شود.

براساس بررسی ها بروز بیماری های خطرناک یکی دیگر از مضرات سوزاندن کاه و کلش است.

دکتر حسین امانی فوق تخصص بیماری های ریوی در گفتگو با خبرنگار ما با اشاره به این که ذرات معلق ناشی از سوزاندن کاه برنج و انتشار دود ناشی از این آتش سوزی ها علاوه بر این که تجاوز به سلامتی افراد سالم است گفت: گروهی ازافراد جامعه که به بیماری های قلبی و ریوی مبتلا هستند از این پدیده بیشتر رنج می برند.

این پزشک فوق تخصص بیماری های ریوی افزود: انتشارآلاینده های ناشی از سوختن ناقص،موجب کاهش اکسیژن محیط می شود که این امر سبب به هم خوردن تنظیم ضربان قلب، اختلال در فشار خون، تخریب گلبول های قرمز، تشدید تنگی راه های هوایی در بیماران مبتلا به آسم و برونشیت مزمن می شود.

واما خبرنگار ما برای رسیدن به پاسخ این سئوال که چه کسی متولی مقابله با کشاورزانی است که بی توجه اند و با سوزاندن کاه و کلش موجب بروز آسیب های جدی زیست محیطی می شوند به سراغ مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان رفت.

امیرعبدوس در پاسخ به این سئوال گفت: طبق تبصره ی ماده ی 6 قانون مدیریت پسماندها، مدیریت پسماندهای کشاورزی بر عهده ی سازمان جهاد کشاورزی است و جهاد کشاورزی موظف است نسبت به اطلاع رسانی و آموزش روستاییان و تولید کنند گان اقدام کند.

 وی گفت: اداره ی کل حفاظت محیط زیست به عنوان دستگاه ناظر بر اجرای این قانون، بر عملکرد دستگاه های اجرایی مدیریت پسماند نظارت می کند که در همین راستا، امسال در آغاز فصل برداشت اخطاریه ای خطاب به سازمان جهاد کشاورزی استان صادر کردیم.

مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان افزود: البته طبق قانون جلوگیری از آلودگی هوا، این اداره ی کل مجوز برخورد با آلوده کنندگان هوا را دارد اما از آن جا که کشاورز پس ازآتش زدن کاه و کلش، در شالیزارش حضور ندارد  ماموران ما هم قادر به شناسایی آنان و معرفی شان به مراجع قضایی نیستند.

اما مدیرهماهنگی ترویج کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی گیلان در خصوص اهم فعالیت های سازمان جهاد کشاورزی گیلان برای فرهنگ سازی و آگاهی بخشی در زمینه ی  مضرات سوزاندن کاه و کلش در مزارع به خبرنگار ما گفت: این سازمان از سال 80 به طور میانگین هر سال دست کم یک جلسه ی مشترک در قالب کمیته ی مدیریت بقایای گیاهی با حضور سازمان جهاد کشاورزی، اداره ی کل حفاظت محیط زیست استان،فرماندهی نیروی انتظامی،پارک علم و فن آوری، دانشگاه علوم پزشکی وخدمات بهداشتی درمانی و تشکل های مردم نهاد برگزار  می کند.

علی اصغر داداش پور تهیه ی 8 هزار نسخه اطلاعیه ی ترویجی با عناوین " فواید کاه و کلش " و " مضرات سوزاندن آن" و توزیع آن بین کشاورزان،  شوراهای اسلامی و مراکز 59 گانه ی جهاد کشاورزی ؛ تهیه تولید و پخش دست کم 100 تا 120 دقیقه برنامه ی تلویزیونی و رادیویی در سال  و برگزاری دوره های آموزشی استفاده از دستگاه های بیلر را از مهمترین کارهای ترویجی سازمان جهاد کشاورزی گیلان برای اطلاع رسانی به کشاورزان برشمرد.

کوتاه سخن اینکه:

به نظر می رسد در کنار آگاهی بخشی، فرهنگ سازی، اعمال تنبیه های انضباطی و ارائه امکانات برای بسته بندی کاه و کلش، باید انگیزه ی مثبت و تقاضای موثر در بازاررا به حدی تقویت کرد که کشاورزان منفعت خود را در آتش نزدن کاه و کلش درمزرعه ها ببینند.بی شک تشکیل یک تعاونی یا یک نهاد خاص با همکاری تشکل هایی چون اتحادیه دامداران، انجمن حمایت از برنج و صنایع درگیر، همانند صنایع سلولزی با هدایت و حمایت مالی دولت که وظیفه خرید و بسته بندی کاه و کلش و عرضه آن به بازار را برعهده گیرد ضروری به نظر می رسد.