مقدمه : چای بالغ بریکصد سال پیش توسط مرحوم کاشف السلطنه وارد ایران و در تپه های چایخانسر  لاهیجان برای اولین بارکشت شد و هم اکنون میزان سطح زیر کشت آن حدود 20000 هکتار تخمین زده میشود (براساس آمار موجود در 15 سال قبل سطح زیرکشت چای حدود34000 هکتار بوده است) . که 10% آن در غرب مازندران و 90% در گیلان قرار دارد . حدود 55 هزار بهره بردار چای وجود دارد که متوسط سطح زیرکشت آن حدود4/0 هکتار و بالغ بر 88% از چایکاران زیر 5/0هکتار باغ دارند . 40% از باغ های چای دردشت و بقیه در مناطق کوهپایه وکوهستانی با شیب 70-30 درصد واقع شده اند . چای ایرانی ازنوع آسامی– چینی (هیبرید)  و جزء چای های خوش عطر و طعم دنیا با رنگ دهی نسبتاً خوب میباشد .

در باغ های چای ضمن عملیات برگ چینی ، هرس ، فرسایش و آب شوئی هر ساله مقدار قابل ملاحظه ای از مواد غذائی موجود در خاک کاسته شده که با دادن انواع کود ، بایستی مواد از دست رفته جبران شود و گر نه خاک باغ چای تدریجاً حاصل خیزی خود را از دست میدهد .

در کشاورزی به مفهوم عام مواد مختلفی که به منظور حاصل خیزی خاک و افزایش مقدار محصول به زمین داده می شود کود نامیده میشود . معمولاً کودها درکشاورزی بصورت دامی ، کود سبز ، فضولات شهری و شیمیائی تقسیم بندی می گردند . طبق بررسی های صورت گرفته در مراکز تحقیقات علمی خارج و داخل کشور سالیانه با برداشت حدود پنج تن برگ سبز در هر هکتار باغ چای مقدار 60-50 کیلوگرم نیتروژن (N)  ، 30- 25 کیلوگرم پتاس (k) و 10-8 کیلوگرم فسفر(p) از ذخیره های غذائی خاک باغ های چای کاسته میشود .

خاک های مناسب پرورش چای :

چای در دامنه وسیعی از انواع خاک پرورش داده میشود ولی بوته چای خاکهای سبک و سرشار از مواد آلی را ترجیح می دهد و به رطوبت خاک نیاز فراوان دارد و در عین حال نفوذپذیری خاک و زهکشی مناسب حائز اهمیت است . در خاکهای زیرکشت چای ، سطح آب زیرزمینی باید پایین تر از 90 سانتی متر باشد و چنانچه بارندگی زیاد و خاک خیلی سنگین باشد محدودیت کشت پیش می آید . چای گیاهی اسیدی پسند بوده و در PH حدود 5/5- 5/4 رشد بهتری دارد . چون چای گیاهی است به آلومینیم و منگنز نیاز فراوان دارد در نتیجه تمایل بوته چای به PH پایین بخاطر همین نیاز است . منتها بایستی توجه نمود که PH نبایستی در مزارع چای از 5/4 پایین تر بیاید چه تحت چنین شرایطی ریشه متحمل خسارت می شود .

بافت ایده آل برای پرورش چای لوم شنی تا لوم می باشد . چای در مناطق با بارش سالانه 900 تا 7500 میلی متر درسال در و ارتقاع 300 تا 2500 متری از سطح دریا رشد می کند .

سابقه تغذیه باغ های چای در ایران:

بیشترین مصرف کود های شیمیائی در سالیان اخیر درشت مغذیها (N،P،K) بوده است و فرمولی که معمولاً در باغ های دیم و آبیاری توصیه و تقریباً رعایت می شده است بطور خلاصه در جدول ذیل آمده است .

که البته در باغ های که آبیاری دارند ریزمغذی ها ( سلفات روی و مس) به نسبت 5 در هزار (5 سانتی متر مکعب در یک لیتر آب) 3-2 بار بعد از رخ زنی عملیات محلول پاشی صورت می گیرد . که این امر ( مصرف ریزمغذی ها) هنوز در باغ های چای عمومیت ندارد .

مشکلات فعلی موجود در تغذیه باغ های چای و ارائه دستورالعمل های بهینه :

یکی از عارضه های حاد که در سالیان اخیر در باغ های چای شمال کشور اتفاق افتاده است اسیدی شدن حدود 50% از خاک باغ های چای میباشد کهPH  آنها کمتر از 4 شده است (PH بهینه برای باغ های چای5/5-5/4 میباشد) . معمولاً در PH های پایین هم باردهی باغ ها کم شده و مسمومیت آلومنیم (AL) در خاک اتفاق می افتد و شرایط را برای فعالیت نماتد زخم ریشه چای فراهم می نماید (براساس آمار موجود متأسفانه دو سوم از باغ های چای آلوده به نماتد بوده و یکی ازدلایل آن پایین بودنPH خاک درچنین باغ های میباشد) . برای حل معضل ترش شدن خاک باغ های چای بایستی فرمول درست کودی در دشت و کوهپایه و در باغ های دیم و آبیاری بصورت طرح پایلوت تغذیه با همکاری مرکز تحقیقات چای اجراء گردد و سازمان مسئول در این مورد سازمان چای کشور بوده که میتواند درچارچوب قانون ازحمایت های مالی صندوق چای بهره مند گردد . و گر نه مصرف و توصیه فعلی فرمول کودی هدر دادن بیت المال میباشد و ما ناخواسته با دست خودمان عامل زیان  و ضررمی باشیم و بسوی نابودی تدریجی باغ ها قدم بر میداریم .

لذا در اولین اقدام در اصلاح PH خاک باغ های چای توصیه می گردد اصلاح کننده آهکی در اواخر زمستان به خاک اضافه شود . یکی از این اصلاح کننده ها سنگ آهکی دولومیت میباشد که به دلیل داشتن منیزیم (Mg) برای مصارف در چایکاری خیلی مناسب است و امکان تهیه ارزان ان از منابع متعددی منجمله ازکارخانجات شیشه سازی در قزوین و000 در سطح وسیع وجود دارد . اضافه کردن ترکیبات به خاک و اصلاح  PH  بایستی با نظارت فنی ارگان های ذیربط و مسئول صورت گیرد تا اثرات عکس آن اتفاق نیفتد .

مشاور فنی صندوق حمایت از توسعه صنعت چای کشور