گیلانیان : زباله های عادی، صنعتی، ساختمانی، پزشکی و الکترونیکی بلایایی هستند که طبیعت سرسبز و شکننده استان گیلان را با چالش هایی جدی مواجه کرده اند و در این میان، اصلی ترین و پایدارترین راهکار ساماندهی این معضل، فرهنگ سازی است .

از میان چالش ها و معضلات مهم زیست محیطی استان گیلان، زباله ها و پسماندها از اهمیت خاصی برخوردارند که بی توجهی و سهل انگاری نسبت به ساماندهی آنها می تواند خسارت های زیست محیطی و بهداشتی فراوانی را بر سلامت جامعه تحمیل کند.

تولید انبوه زباله در استانی با مساحت کم ولی تراکم بالای جمعیتی و پذیرش پسماند غیرنظام مند سالانه 30میلیون گردشگر و مسافر، شمشیر دو لبه ای است که علاوه بر هدف قرار دادن زیرساخت های استان، سلامت محیط انسانی و طبیعی گیلان را نیز تهدید می کند.

سال ها تهدید آلاینده ها به عنوان یک معضل در استان سرسبز گیلان مطرح و از سوی کارشناسان خطرات آن گوشزد شده ولی حکایت همچنان باقی است و تاکنون به سرانجام مورد قبولی نرسیده است.

زباله ها و شیرابه های ناشی از آنها دریاچه ها ، تالاب ها و تفرجگاه ها گیلان را گرفتار کرده و رودخانه ها این رگ های حیاتی استان را به کانال هایی برای فاضلاب ها تبدیل کرده اند.

چشم اندازهای دلنواز گیلان در خطر تهدید پسماندها قرار گرفته و حاشیه رودخانه ها، کنار جاده ها، مراتع و چمنزارها راحت ترین راه برای دفع بی مسئولانه زباله ها محسوب می شوند. بیش از 40 رودخانه استان گیلان عملاً به لجنکشی برای حمل فاضلاب ها به تالاب ها و دریای خزر درآمده و به کانال مرگ زیستمندان تبدیل شده اند.

زباله های انباشت شده در حاشیه رودخانه ها و رهاسازی غیرمسئولانه زباله ها در طبیعت سرسبز، علاوه بر اینکه آب های سطحی و زیرسطحی گیلان را در معرض خطر آلودگی قرار داده اند، خطر بازگشت بسیاری از مواد خطرناک و بیماری زا از طریق چرخه غذایی به بدن انسان را هم فراهم ساخته است.

کارشناسان محیط زیست و طبیعت گیلان، رهاسازی پسماندها را بیشتر یک مشکل فرهنگی می دانند و معتقدند که ساماندهی این معضل، نیازمند فرهنگ سازی و آموزش و همکاری متقابل مردم و مسئولان است.

مسئولان استان نیز برغم همه مشکلات مالی و امکانات، عزم خود را جزم کرده اند تا بتوانند با غول زباله ها و شیرابه های حاصل از آن مقابله کنند و با به سامان رساندن آن بتوانند استان را نجات دهند. تجمیع محل های دفن زباله و محصور کردن آنها، فعال کردن واحدهای کمپوست، خرید دستگاه های زباله سوز، کنترل شیرابه ها و اجرای طرح تفکیک زباله از مبداء از جمله اقداماتی است که در دستور کار مسئولان استان قرار دارد.

* ضرورت قرار گرفتن رفع معضل زباله گیلان در برنامه ریزی های ملی و استانی

در همین زمینه یک کارشناس اداره کل حفاظت محیط زیست گیلان می گوید: تا سه سال پیش، کنترلی در خصوص شیرابه زباله ها وجود نداشت، تفکیک از مبدأ چندان مورد توجه نبود ولی تا پایان سال گذشته تقریبا در همه شهرها، تفکیک زباله از مبدأ شکلی عملی به خود گرفته است.

عظیم احدی فر در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: شروع کار فرهنگی با آموزش در مدارس، نصب بنر و آموزش چهره به چهره شهروندان در حال انجام است.

وی فعال نبودن بخش خصوصی در بخش بازیافت و نداشتن پیمانکار را یک نقص دانست و اظهار داشت: در بخش نرم افزاری، پیشرفت های خوبی بدست آمده ولی در بخش سخت افزاری، هنوز در استان مشکل داریم.

احدی فر شیرابه های خطرناک در محل های دفن زباله را یک مشکل زیست محیطی ذکر و اضافه کرد: روزانه دو هزار تن زباله در گیلان تولید می شود که به ازای هر تن آن، 50 تا 60 لیتر شیرابه حاصل می شود که سال های سال، اثر آن در طبیعت استان باقی خواهد ماند..

این کارشناس محیط زیست تبدیل زباله به کمپوست را یکی از راه های دفع بهداشتی زباله می داند و می گوید: ظرفیت اسمی تولید کمپوست در استان 900 تن در روز است ولی هم اکنون 300تن آن برای تبدیل به کمپوست تحویل کارخانه ها می شود.

به گفته احدی فر، علاوه بر تولید زباله شهری در گیلان حتی تولید زباله در بخش کشاورزی هم وجود دارد و حدود 20 درصد ضایعات باغی استان تبدیل به زباله می شوند.

وی معضل زباله در گیلان را ناشی از مشکلی فرهنگی و اولویت ندادن آن در برنامه ریزی های استانی دانست و یادآور شد: مهمترین زیرساخت گیلان، طبیعت آن است که در معرض خطر پسماند قرار دارد.

این کارشناس محیط زیست گفت: در گیلان 120 منطقه بحرانی از نظر پسماند شناسایی شده که بیشتر آنها در مناطق روستایی و در کنار رودخانه ها قرار دارند و زباله های شهرداری ها هم در این مناطق دفع می شوند.

وی تاکید کرد: 21مرکز دفن زباله از جمله در منطقه سراوان، خمیران انزلی، لاهیجان، سیاهکل و تالش در کنار منابع آبی سطحی (رودخانه ها) پذیرای بیشترین میزان زباله های استان هستند.

وی افزود: برآورد ما این است که علاوه بر تولید زباله شهری بین 300تا 400گرم در روز، توسط هر مسافر در استان نیز زباله تولید می شود که این زباله ها نیز به زباله های ساکنان افزوده می شود.

* پایدارترین راهکار، تفکیک زباله از مبدأ

مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند استان گیلان نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا مشکل و معضل زباله را حاصل نگاه های سطحی و زودگذر گذشته می داند که گیلان را در آستانه یک فاجعه زیست محیطی قرار داده است.

افشین پورعلی یکی از مشکلات زباله را نبود مکان مناسب دفع می داند و می گوید: 70درصد اراضی گیلان حاصلخیز هستند و زمین غیر قابل مصرف برای دفن و مدیریت زباله یکی از مشکلات آن است.

وی اظهار داشت: علاوه بر تولید روزانه یک هزار و 800 تا دو هزار تن زباله توسط جمعیت ساکن در گیلان، زباله 30میلیون مسافر نیز در سال به آن افزوده می شود.

وی گفت: همه باید مسئولانه دست به دست هم بدهند تا بتوان به حل معضل زباله پرداخت و اگر کوچکترین غفلتی در این زمینه صورت گیرد، گیلان به چهره ای غیرقابل قبول تبدیل خواهد شد و آثار و عواقب زیانباری بر جای خواهد ماند.

پورعلی افزود: با نگاه ویژه و دستور استاندار گیلان، طی سه سال اخیر مقوله پسماند در ردیف وظیفه اصلی شهرداران، فرمانداران و دیگر مسئولان قرار گرفته و تفکیک زباله از مبداء در اولویت برنامه های این سازمان قرار دارد و چنانچه این تفکیک به درست صورت گیرد، تا 30 درصد از حجم زباله های استان کاسته خواهد شد.

وی ادامه داد: تمام تلاش ما این است که تفکیک از مبدأ به بالای 90درصد برسد و با خرید زباله سوز، حجم زباله ها کاهش داده شود.

وی با اشاره به همت مسئولان استان در جهت حل معضل زباله استان یادآور شد: درسال 1393 در 16شهر استان، 15درصد تفکیک زباله از مبدأ انجام می شد که هم اکنون در 50 شهر از 52شهر، این کار انجام می شود.

پورعلی معدود کردن محل های دفن زباله را از برنامه های مدیریت پسماند گیلان دانست و تصریح کرد: میزان مشارکت مردمی در این مدت، از هشت درصد به 40درصد رسیده و 50مرکز دفن زباله، به 15مرکز کاهش داده شده است.

وی رهاکردن زباله در گیلان را نقطه ضعف فرهنگی دانست و خاطرنشان کرد: تلاش می شود که فرهنگ درست دفع زباله در جامعه نهادینه شود تا زباله ها، بی تعهدانه و غیر مسئولانه دور ریخته نشوند.

مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند گیلان گفت: تا سه سال گذشته واحد کمپوست رودسر تعطیل بود، واحد انزلی در حد پایینی کار می کرد و کارخانه کمپوست رشت 200تن بصورت محدود زباله دریافت می کرد ولی هم اکنون کارخانه رودسر یکصد تن در روز ، انزلی 125تن و واحد رشت 400 تن در روز زباله دریافت می کنند.

وی تاکید کرد: تا پایان سال جاری ظرفیت واحد کمپوست رشت به 800 تن افزایش خواهد یافت. مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند گیلان گفت: راه اندازی زباله سوز 600تنی در شهر رشت در مرحله ارزیابی زیست محیطی قرار دارد و با چند شرکت آلمانی، اسپانیایی و سوئیسی در رایزنی هستیم که در شرق و غرب گیلان نیز دستگاه زباله سوز راه اندازی شود.

وی افزود: با نظارت معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی گیلان و شرکت های خصوصی، پسماند 80درصد مطب های استان جمع آوری و در منطقه سراوان بی خطرسازی می شوند.

پورعلی ادامه داد: برای ساماندهی دفن گاه زباله سراوان نیز 70 میلیارد ریال اعتبار اختصاص یافته که درحهت اصلاح شیب ، احداث زهکش و اصلاح ساختار هندسی محل دفن به منظور کنترل و هدایت شیرابه ها به کانال های زهکشی صرف می شود.

* لزوم بهره گیری از منابع تولید انرژی طلای کثیف

زباله طلای دور ریزی که به جای زیبایی، زشتی به ارمغان می آورد: بسیاری از کارشناسان می معتقدند که آنچه در بحث پسماندها و زباله ها اهمیت دارد، این است که در درون همین طلای کثیف و دور ریختنی، ارزش های مادی و اقتصادی بسیاری نهفته است که بخشی از آن بطور مستقیم با کمی تغییر و بازیافت قابل حصول است و بخشی دیگر بصورت تولید انرژی های سالم و پاک برگشت پذیر برای حیات بشری دست یافتنی است.

یک کارشناس و محقق آب و خاک در این زمینه گفت: مسئولان استانی باید ساماندهی پسماند شهری و روستایی را به عنوان یک راهبرد در قالب عزم ، اراده و یک برنامه ملی در رئوس برنامه های خود قرار دهند.

حمید غلامی افزود: میزان زباله هایی که روزانه در استان گیلان و شهرستان رشت تولید می شود، خیلی بیشتر از مقداری است که در آمارها ذکر شده زیرا بخش زیادی از این زباله ها، توسط بخش های خصوصی غیررسمی ، غیرمجاز و دوره گردهای زباله جمع کن از سطح شهر جمع آوری و در انبارها و گاراژهایی به ظاهر متروکه، ساماندهی و تفکیک می شوند.

وی خواستار ساماندهی بهینه این گونه فعالیت ها در سطح شهرها شد تا شاهد موفقیت های چشمگیر مدیریت پسماند در مناطق شهری و روستایی باشیم.

غلامی اظهار داشت: زباله ها از دو بخش ضایعات خشک و زباله های تر تشکیل می شوند و هر کدام از آنها، بنحوی قابل استفاده هستند و زباله های خشک مثل شیشه، چوب، پلاستیک، لاستیک و بطری ها از این نوع هستند که از طریق بازیافت دوباره به چرخه تولید بر می گردند و می توانند تامین کننده مواد اولیه برای تولید مجدد باشند.

این کارشناس افزود: زباله های تر که همان ضایعات مواد خوراکی، غذایی و میوه و ... است، براحتی در کارخانه های کمپوست طی عملیات فشرده شدن و هوادهی و تجزیه هوازی قابل تبدیل شدن به خاک سیاه و کود آلی برای استفاده در بخش کشاورزی و خوراک دام است.

غلامی گفت: در بحث مدیریت زباله ها و پسماندها باید به موضوع های مهمی همچون تفکیک از مبداء و بازیافت آن توجه شود و این مهم، باید از مبدا تولید یعنی در منازل مسکونی شهری یا روستایی، بیمارستان ها و مراکز درمانی و یا حتی مراکز عمده فروشی بازارهای میوه و تره بار توسط خود مردم و با مشارکت آحاد جامعه بخوبی تفکیک و جداسازی شوند.

وی خاطرنشان کرد: باید مواد قابل بازیافت، برای انجام عملیات بازیافتی و استفاده مجدد به کارگاه های مجاز بازیافت جمع آوری و انتقال داده شده و مواد تر زباله ها نیز برای کارخانجات کمپوست، برای تهیه کودهای آلی و ارگانیک مدیریت و برنامه ریزی شود.

غلامی بر ضرورت بهره گیری از فناوری در این بخش تاکید و اضافه کرد: مهمتر اینکه در مدیریت و ساماندهی زباله ها و پسماندهای شهری و روستایی، بایستی با بهره جویی از فناوری های پیشترفته زباله، سوزهای مدرن و ایمن به لحاظ بهداشتی و زیست محیطی را به داخل کشور و استان بیاوریم تا خاکستر حاصل از فعالیت آنها، برای چرخه زندگی و حیات انسانی و موجودات زنده دیگر خطری نداشته باشد.

وی یادآور شد: باید ساخت و راه اندازی لندفیل ها یا همان عرصه های مناسب تدفین زباله در مناطق دوردست غیرمسکونی با سطح آب زیرزمینی پایین، برای تدفین زباله ها طراحی شود تا شیرابه حاصل از دپو و تجزیه زباله ها موجب آلایندگی خاک، کاهش شدید حاصلخیزی آن، انتشار بوی نامطبوع، آلایندگی هوای اطراف و ... نشود.

غلامی اظهار داشت: این طلای دور ریز یا طلای کثیف، یکی از بهترین منابع تولید انرژی محسوب می شود و می تواند در تولید انرژی گرمایی، برق، گاز متان و ... نقش داشته باشند و فناوری های آن در جهان موجود است./ منبع : ایرنا