گیلانیان : بزرگ ترین دریاچه جهان در شرایط مناسب زیست محیطی قرار ندارد؛ آلودگی های نفتی، سموم کشاورزی و صنعتی، سال هاست با این پهنه آبی عجین و به مرور وارد رگ های بزرگ ترین دریاچه جهان شده است.
ایران یکی از ۵ همسایه دریای خزر است و ۸۲۰ کیلومتر از نوار ساحلی دریای خزر در ایران قرار دارد. بیشتر آلودگی هایی که در نوار ساحلی ایران تهدیدکننده دریای خزر محسوب می شود از پساب های کشاورزی و فاضلاب های شهری نشأت می گیرد. فعالیت های اقتصادی در اطراف دریاچه نیز متهم اصلی آلودگی دریای خزر به حساب می آید.
توسعه نامتوازن شهرها، تراکم بیش ازحد جمعیت در حاشیه دریا، دفع فاضلاب های شهری، صنعتی و کشاورزی و نیز دفع پسماندها و زباله ها در شهرهای ساحلی و مناطق گردشگری ازجمله دلایل دیگر آلودگی خزر به حساب می آیند که از پیامدهای آن می توان به آلودگی شناگاه ها و تهدید حیات موجودات زنده اشاره کرد.
دریای خزر دریای فرصت ها و چالش هاست و نقش آن در شکل دهی سیمای اکولوژیک سرزمین های اطراف آن در چند دهه اخیر همگام با توجه بشر به خطراتی که محیط زیست سیاره زمین را در معرض تهدید قرار داده، مورد توجه فراوان قرارگرفته است.
مقصد نهایی همه آلاینده ها دریای خزر است
عضو هیئت علمی دانشگاه وین اتریش با اشاره به آلودگی دریای خزر، اظهار داشت: دریای مازندران، مقصد نهایی، عرصه خاموش و آرام دریافت کننده پساب های فاضلابی استان مازندران شده است و به طورکلی مازندران در رابطه با تولید آلاینده ها در داخل و از استان های هم جوار در سطح بسیار بالایی قرار دارد.
مقصد نهایی همه آلاینده ها، پساب های فاضلاب و زباله های شستشو شده مازندران، دریای خزر است.
پرفسور عطاء الله قبادیان» مازندران را استتار شده در پوشش سبز دانست و گفت: متأسفانه مقصد نهایی همه آلاینده ها، پساب های فاضلاب و زباله های شستشو شده مازندران، دریای خزر است.
وی با اشاره به وجود نزولات جوی زیاد در مازندران، عنوان کرد: به واسطه این نزولات هرز آب های سطحی بسیار زیادی به وجود می آید که به همراه آب های جاری سطحی دامنه های شمالی البرز به سمت دریای مازندران سرازیر شده و هرگونه آلاینده های زیست محیطی را با خود به دریا می برند.
این پروفسور زمین شناس از دانشگاه وین عنوان کرد: برخلاف خلیج فارس، دریای مازندران به لحاظ بسته بودن پالایش طبیعی بسیار ضعیفی دارد و امکان جابجایی در آن مقدور نیست و از سوی دیگر محل استخراج نفت و رفت وآمد کشتی ها محسوب می شود که به طور دائم در حال گسترش بزرگ ترین چالش دریای خزر هستند.
قبادیان ورود سالانه ۲۰ میلیون نفر مسافر به مازندران را فرصت دانست، اما گفت: توریست هایی که وارد مازندران می شوند انبوهی از زباله را در حاشیه جاده ها و رودخانه ها رها می کنند که درنتیجه همه پساب های این زباله ها به دریای خزر می ریزد.
وی در ادامه این گفت وگو، خاطرنشان کرد: حدود ۸۰ درصد از آب مصرفی مردم مازندران به پساب فاضلابی تبدیل شده و درنهایت به دریا ریخته می شوند.
وی با اشاره به اینکه مازندران قطب کشاورزی است اما صنعت هم به آن راه پیدا کرده، اظهار داشت: کارهای بنیادی برای صنعت این استان صورت نگرفته، درست است که صنایع، غیر آلاینده هستند اما پساب های کارخانه ها بدون تسویه وارد رودخانه شده و دریا را آلوده می کنند.
این فعال محیط زیست و طبیعت، فعالیت کارخانه کک سازی سوادکوه را غیرقابل اعتماد دانست و بیان کرد: اگر این کارخانه بدون کنترل مواد آلاینده خود را وارد رودخانه کند فاجعه ای بزرگ برای رودخانه به وجود خواهد آمد.
سرانجام و مقصد همه فاضلاب های شهرک های نوپا در طول رودخانه ها، گاوداری ها، مرغداری ها و پساب های فاضلابی مراکز جمعیتی، بزرگ ترین دریاچه جهان«خزر»
استوی با تأکید بر آلوده بودن ماهیان دریای مازندران، گفت: سرانجام و مقصد همه فاضلاب های شهرک های نوپا در طول رودخانه ها، گاوداری ها، مرغداری ها و پساب های فاضلابی مراکز جمعیتی، بزرگ ترین دریاچه جهان «خزر» است.
این استاد دانشگاه توصیه کرد: ماهیان در رودخانه های کنترل شده و یا پشت سدها، به طرق بهداشتی پرورش داده شوند و برای شالیزارها و باغات هم از سموم استفاده نشود.
وی همچنین خواستار تشکیل یک شبکه کنترل محیط بانی حفاظتی زباله و پساب ها شد که مسئولانه محیط زیست مازندران و دریای خزر را کنترل کنند.
دریا و ساحل کارکردهایشان را از دست داده اند
استاد جامعه شناسی محیط زیست دانشگاه مازندران هم بابیان اینکه یکی از انواع آلودگی ها که اکنون در مازندران با آن مواجه هستیم، آلودگی آب و به تبع آن آلودگی دریا است، افزود: برای اینکه متوجه شویم که این آلودگی چه پیامدهای می تواند برای مازندران و مردم داشته باشد، باید ببینیم دریا و ساحل چه کارکردهایی دارند که مهم ترین آن ها، ابتدا کارکرد اقتصادی و بعد کارکردهای اجتماعی، تفریحی و اوقات فراغت است.
صادق صالحی در رابطه با کارکرد اجتماعی دریا گفت: اکثر گردشگران مازندران، هدف اصلی خود از مسافرت به مازندران را دریا برمی شمارند. اما نکته جالب توجه این است که اکثر همین مسافران به دریا نمی روند و در سطح ساحل متوقف می شوند و این امر نشان دهندهٔ یک نوع سوءتعبیر در بیان و رفتار گردشگران بوده و ناشی از آن است که آلودگی دریای خزر از حد نرمال گذشته است و با یک نگاه معمولی هم می توان این آلودگی را مشاهده کرد. وقتی که گردشگران و افراد بومی به خاطر آلودگی نتوانند از دریا استفاده کنند، دریا یکی از بزرگ ترین کارکردهای خودش که کارکرد اجتماعی تفریحی است را از دست می دهد و این یک آسیب جدی است.
وی با اشاره به اینکه در کنار این کارکرد اجتماعی-تفریحی مشاغل مرتبط با آن ها وجود دارند، افزود: مازندران ازنظر اشتغال در وضعیت مناسبی قرار ندارد و حوزه گردشگری هم که می تواند در استان ایجاد اشتغال کند، بخشی از آن در ساحل و دریا است، هنگامی که دریا و ساحل آلوده شود، استقبال گردشگران نیز کم می شود و به تبع آن مشاغل مرتبط با آن نیز کمرنگ شده و یا حتی از بین می روند.
وی افزود: همچنین بخشی از اشتغال در مازندران در قالب تعاونی های صید و صیادی است که آلودگی در سطح و اعماق آب دریای خزر موجب شده است آبزیان نتوانند در آن زندگی کنند و این امر، منجر به مرگ و کاهش یا عدم تکثیر آن ها شده است. به همین دلیل، خیل عظیمی از صیادان که از صبح تا غروب مشغول به کار هستند، آن چنان صیدی نداشته و میزان صید آن ها نسبت به سال های قبل بسیار کم شده و درنتیجه، درآمدهای صیادان نیز به شدت افت پیداکرده است.
این استاد دانشگاه، در رابطه با راهکارهای برون رفت از این امر گفت: معمولاً راحت ترین راهکار این است که بگوییم قانون مناسب وضع شود و قانون گذار اهرم های کنترلی شدیدی را برای ممانعت از ورود هر نوع آلودگی به دریا اعمال کند. در قوانین کشور خلأ اساسی در این رابطه نداریم، اگر همین قوانین موجود، ضمانت اجرا داشته باشند، برای قدم اول کافی است اما متأسفانه مشکل در عدم اجرای قانون است. در غیاب ناظران، بخش صنایع و کشاورزی و حتی مردم عادی مواد آلاینده و سموم خود را می توانند به راحتی در رودخانه ها بریزند.
وی با اشاره به اینکه قوانین در این زمینه بیشتر جنبه کنترلی- تنبیهی دارند، بیان کرد: باید در کنار اهرم ها و بازدارنده های تنبیهی، اهرم های تشویقی نیز وجود داشته باشد. امر تشویقی در قانون و کمک به صنایع و بخش هایی که از آلودگی جلوگیری می کنند، می تواند در کوتاه مدت به عنوان یک راهکار باشد. بسیاری از بخش ها آلاینده های خود را وارد دریا می کنند اما مجموعه هایی نیز هستند که یک سیکل بازیافت کامل را در بخش خود ایجاد کرده اند در این رابطه، برای ایجاد انگیزه در ادامه این کار و تسری به مجموعه های دیگر نیاز به اهرم تشویقی حس می شود.
مراکزی که تولید و هدایت فرهنگ را بر عهده دارند، باید وارد این عرصه شوند و ایفای نقش کنند. در این بخش، عمدتاً آنچه مشاهده می شود در حد شعار استوی بابیان اینکه برای درازمدت نیاز به فرهنگ سازی است، گفت: مراکزی که تولید و هدایت فرهنگ را بر عهده دارند، باید وارد این عرصه شوند و ایفای نقش کنند. در این بخش، عمدتاً آنچه مشاهده می شود در حد شعار است. برخی بخش های خصوصی عنوان کرده اند که در رابطه با آلودگی، پسماندها و بازیافت آموزش هایی داشته اند اما وقتی بروشورها و کتابچه هایشان را مشاهده می کنیم چنین محتوایی ندارند و بیشتر حالت شعاری داشته اند و دارای محتوا نبوده است که منجر به مشارکت بومی و محلی در این بخش شود. در شهرک های صنعتی آیتم هایی برای آموزش وجود دارد اما وقتی وارد کلاس آموزشی می شویم، محتوای خاصی آموزش داده نمی شود و این امر در دیگر بخش ها نیز قابل مشاهده است.
صالحی در ادامه گفت: گزارش مدونی در این بخش ها که مشخص کند فرهنگ سازی صورت می گیرد وجود ندارد و محتواها با استانداردها سازگار نیست. به طور مثال، سازمان آب منطقه ای در سال های گذشته طرح داناب (دانش افزایی آب برای دانش آموزان) را اجرا کرد، در گزارش ها آمده است که تعداد زیادی از دانش آموزان آموزش داده شدند اما وقتی مراجعه می کنیم مشاهده می شود که از اثربخشی و آگاهی آن هیچ اطلاعی در دست نیست. آنچه در اینجا انجام می شود، از استانداردهای آموزشی دنیا برای اینکه آموزش مفید واقع شود و مدعی آموزش در حیطه ای خاص شوید، بسیار فاصله دارد.
وی بابیان اینکه همه دستگاه ها مسئول هستند گفت: در قدم اول استان و بعد همه دستگاه ها باید سیاست های زیست محیطی خود را تنظیم کنند و آن را به صورت علنی در قالب گزارش یا بروشور منتشر کنند.
در ایران مصرف سموم شیمیایی در حدود یک سوم تولیدی جهان را شامل می شود، این در حالی است که ۶۵ درصد کل سموم مصرفی کشوردراستانهای گیلان، مازندران، استفاده می شود
یک کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری در مازندران می گوید: هرچند تمام آب ها و مناطق دیگر جهان یک اکولوژی واحد به شمار می روند ولی نظر به شرایط تاریخی و موقعیت جغرافیایی، دریای مازندران علاوه بر کارکردهای دوگانه یادشده از یک اکولوژی واحد برخوردار است، در جامعه جهانی نظریه جدیدی در حقوق بین الملل در مورد محیط زیست در حال شکل گیری است که مفهوم «محیط زیست مشترک» نام دارد و ناشی از این اصل است که کره زمین محیط زیست غیرقابل تفکیکی را تشکیل می دهد که همه عناصر آن با یکدیگر همبستگی دارند و خسارت وارده به این محیط و مسئولیت دولت ها در این باره نباید منحصراً محدود به مرزهای ملی و قلمرو حاکمیت آن ها باشد.
«وحید حاتمی» افزود: در ایران مصرف سموم شیمیایی در حدود یک سوم تولیدی جهان را شامل می شود، این در حالی است که ۶۵ درصد کل سموم مصرفی کشور در استان های گیلان و مازندران، استفاده می شود. مدیریت مصرف سموم و استفاده از روش های مبارزه بیولوژیک و مدیریت تلفیقی آفات گام مهمی در راستای نیل به کشاورزی پایدار و به تبع آن کاهش شدید عوامل آلاینده محیط زیست خصوصاً پساب مزارع کشاورزی است.
این کارشناس ادامه داد: با توجه به اینکه محیط زیست فقط بر خروجی ها نظارت دارد صنایع راهکارهای زیادی برای پنهان کردن میزان آلاینده هایی که به محیط تخلیه می کنند ازجمله رقیق کردن و تخلیه در محیط های مختلف برای کاهش میزان جرائم دارند، لذا جریمه به تنهایی راهکار مناسبی برای جلوگیری از تولید و تخلیه آلاینده ها در دریا توسط صنایع نیست و باید در این زمینه فرهنگ سازی شود.
وی عنوان کرد: به نظر می رسد نقش دستگاه های نظارتی باید پررنگ تر شود و برای صدور مجوز فعالیت های اقتصادی صنایع و بنگاه های اقتصادی که دارای آلودگی زیست محیطی هستند و در امر آلودگی نقش دارند موشکافانه تر برخورد شود و نظارت ها صرف داشتن مجوز فعالیت ها نباشد و همه حقوق قانونی محیط زیست لحاظ شود. در این راستا باید عامه مردم با آموزش صحیح در ارتباط با نگهداری محیط زیست پیرامون اطراف این دریاچه و رودخانه های منتهی به آن برای توسعه پایدار آیندگان مدنظر قرار دهند.
حاتمی پیشنهاد داد: وزارت آموزش وپرورش در کتب تحصیلی استان های ساحلی تجدیدنظر کرده و مباحث زیست محیطی این دریاچه عظیم و نحوه نگهداری آن در سرفصل دروس اصلی قرار دهد.
«جمال ابوطالبی» مدیر انجمن دوستداران محیط زیست سبز در بهشهر در مورد آلودگی های دریا گفت: در ارتباط با آلودگی دریا به طورکلی این مشکل توسط پساب های صنعتی و پساب شهری ایجادشده که البته آلودگی شناگاه ها هم از این قضیه مستثنا نیست اما در بحث آلودگی شناگاه ها به نظر می آید که نقش پساب شهری به خصوص در ارتباط با شناگاه هایی مانند بابلسر و چالوس در مازندران بیشتر از موارد دیگر است.
وی افزود: مناطقی از دریا که در مجاورت مصب رودخانه هایی قرار دارند که پساب صنعتی و به ویژه فاضلاب شهرهای مجاور یا بالادست مستقیماً به داخل این رودخانه ها می ریزد آلودگی بیشتری دارند و شناگاه ها در این مناطق به هیچ وجه برای شنا و استفاده شهروندان توصیه نمی شود.
۱۶ شناگاه آلوده است
ابوطالبی ادامه داد: از ۲۱ شناگاه درسطح استان مازندران ۱۶ شناگاه به دلایل مختلف دارای چنین شرایطی بوده و عکس های ماهواره ای و تست های آزمایشگاهی مؤید این مسئله است.
منطقه دهستان میانکاله و حوالی بندر امیرآباد به دلیل وجود صنایع و مؤسسات بزرگ مثل نیروگاه شهید سلیمی نکا، شرکت حفاری شمال، پایانه نفتی و نیز صنایع مرتبط با بندر امیرآباد باشناگاه ها باید بااحتیاط برخورد کرد.
وی با اشاره به وضعیت دریا در بهشهر بیان داشت: در منطقه دهستان میانکاله و حوالی بندر امیرآباد به دلیل وجود صنایع و مؤسسات بزرگ مثل نیروگاه شهید سلیمی نکا، شرکت حفاری شمال، پایانه نفتی و نیز صنایع مرتبط با بندر امیرآباد باشناگاه ها باید بااحتیاط برخورد کرد.
هرچند در این حوزه بنا به اظهارات «رضا زمان احمدی» رئیس محیط زیست شهرستان بهشهر نظارت جدی از سوی سازمان متبوع دائماً صورت می گیرد و همواره تذکرات و اخطار لازم به واحدهای مخاطی ابلاغ شده و پیگیری می شود.
ابوطالبی گفت: به عنوان نمونه به خاطر عدم رعایت موضوع فیلترینگ در سیستم فاضلاب مرکزی شهرک صنعتی شهرستان بهشهر که در فاصلهٔ بسیار نزدیک با تالاب میانکاله قرار دارد تا آنجا از سوی اداره حفاظت محیط زیست شهرستان بهشهر پیگیری و منجر به صدور حکم قضایی و محکومیت اداره کل شهرک های صنعتی شد که موظف به تکمیل سیستم فیلترینگ مرکزی شهرک صنعتی بهشهر شدند.
وی همچنین افزود: البته بحث آلودگی آب وهوا توسط مصرف سوخت مازوت در نیروگاه شهید سلیمی تا چندی قبل مطرح بود که با پیگیری های به عمل آمده از سوی تشکل های زیست محیطی منطقه و مسئولان سازمان محیط زیست و به ویژه نماینده شرق استان مازندران در مجلس شورای اسلامی دکتر شاعری و تلاش های نماینده قبلی دکتر مقیمی و ورود دستگاه قضایی در حال به ثمر رسیدن بوده و شنیده ها حاکی از آن است که حکم توقف صادرشده است، هرچند جسته وگریخته گزارش هایی دال بر مصرف گهگاه مازوت از افراد بومی به گوش می رسد.
صیدگاه های بی شمار وخارج از ظرفیت محیط زیست دریایی
ابوطالبی اضافه کرد: در این زمینه بنده شخصاً در جلسهٔ حضوری که حدود دو سال قبل به همراه نمایندگان تشکل های زیست محیطی با دکتر ابتکار ریاست سازمان حفاظت محیط زیست در مکان اداره کل این سازمان در ساری داشتیم موضوع را باایشان مطرح کرده و خانم ابتکار نیز پیگیر موضوع بودند.
وی گفت: راه حل این مشکل اساساً حذف گونه های غیربومی و کشت و زراعت گونه های بومی است که در طول سالیان دراز در منطقه آدابته شده و در مقابل آفات آسیب پذیر نبوده یا کمتر آسیب پذیرخواهند بود.
وی گفت: آلودگی حرارتی نیروگاه شهید سلیمی برای محیط زیست دریایی از دیگر مواردی است که باید مورد توجه مسئولان قرار داده شود تا اقدامات مقتضی برای حل این مشکل زیست محیطی از سوی مسئولان نیروگاه اتخاذ شود.
این فعال زیست محیطی وجود صیدگاه های بی شمار وخارج از ظرفیت محیط زیست دریایی در این منطقهٔ ساحلی را قابل توجیه ندانست و بیان داشت: این مسائل آسیب جبران ناپذیری به بدنهٔ نحیف محیط زیست دریایی خزر خواهد زد و بهترین چاره برای احیاء و بازتولید آبزیان خزر تعطیلی صید برای مدت چند سال خواهد بود.
وی بابیان اینکه تالاب میانکاله در حال خشک شدن است که البته مسائل ژئوگرافیک و پس روی آب دریا مهم ترین عامل آن بوده وخواهد بود ادامه داد: دراین بین اما عواملی ازجمله احداث سدگلورد و احداث آب بندانها ومزارع جدید برنج و پرورش ماهی ها مزید بر علت خواهد بود.
ابوطالبی افزود: سم پاشی های غیراستاندارد و وسواسی توسط کشاورزان منطقه که برای سالم نگه داشتن گونه های غیربومی از آسیب آفات بومی صورت می گیرد و مصرف زیاد کودهای شیمیایی در بخش کشاورزی یکی دیگر از عوامل مهم آلودگی آب وخاک منطقه و به ویژه آب های زیرزمینی و همچنین رودخانه هایی است که به دریای خزر و بخشی به تالاب میانکاله می ریزد.
بنابراین گزارش به علت شرایط آب و هوایی مناسب دریای خزر تعداد زیادی شهر بزرگ و کوچک با جمعیت های مختلف و تعداد زیادی روستا در حاشیه جنوبی و کنار سواحل دریای خزر و رودخانه های منتهی به آن توسعه یافته اند که فاضلاب بیشتر آن ها از طریق این رودخانه ها به دریای خزر انتقال می یابد.
در مواردی نیز فاضلاب مستقیماً به دریا هدایت می شود. از طرف دیگر حجم بالای گردشگر در این مناطق آسیب جدی به شناگاه های دریای خزر وارد کرده است که باید تا دیر نشده برای این مشکلات چاره ای اندیشید./ منبع : مهر